श्री मयुरेश्वर मंदिर, मोरगाव हे महाराष्ट्रातील अष्टविनायक यात्रेतील पहिले आणि सर्वात पवित्र गणपतीस्थान मानले जाते. येथे दररोज भक्तांची मोठी गर्दी होते आणि मंदिराचे दर्शन वेळा अत्यंत सोयीस्कर आहेत.
“मयुरेश्वर मंदिर हे मोरगाव येथील प्रसिद्ध अष्टविनायक मंदिर आहे.”
क्रमांक: १
स्थान: मोरगाव, पुणे
कसे जावे
पुण्याहून मोरगाव येथील मंदिरापर्यंत बस, कार किंवा कॅबने जाऊ शकता. पुणे शहरापासून साधारणपणे ५०-६० किमी अंतरावर हे मंदिर आहे.
महत्त्व
अष्टविनायक यात्रा यथासांग इथूनच सुरू व समाप्त होते.
विशेषता
मूर्ती काळ्या दगडाची असून सर्पाने वेढलेली आहे.
विशेषता: श्री मयुरेश्वर मंदिर, मोरगाव हे अष्टविनायक मंदिरांमध्ये पहिले स्थान घेत असलेले एक प्रमुख मंदिर आहे. या मंदिरात गणेशाची स्वयंभू मूर्ती आहे.
मंदिराच्या स्थापत्यशास्त्रात चार प्रवेशद्वार असून प्रत्येक प्रवेशद्वाराचे धार्मिक महत्त्व आहे. गणेशाची मूर्ती प्राचीन असून भक्तांना शक्ती आणि श्रद्धेचे प्रतीक आहे.
कथा
मयुरासुर नावाच्या राक्षसाचा वध गणपतीने इथे केला.
श्री मयुरेश्वर मंदिर हे पुणे जिल्ह्यातील एक अत्यंत महत्त्वाचे अष्टविनायक मंदिर आहे. मोरगाव गावामध्ये असलेले हे मंदिर अष्टविनायक यात्रा सुरू होण्याचे स्थान आहे.
पुण्याहून मोरगाव हे साधारणपणे ५०-६० किमी अंतरावर स्थित आहे. मंदिराच्या वास्तूशास्त्रात चार प्रवेशद्वार आहेत, ज्याचे प्रत्येकाचे धार्मिक महत्त्व आहे. त्याच्या मध्यभागी गणेशाची काळ्या दगडातून बनवलेली मूर्ती आहे, जी सर्पाने वेढलेली आहे.
हे मंदिर भक्तांना शांततेचा आणि श्रद्धेचा अनुभव देत असते.
पौराणिक कथेप्रमाणे, मयुरासुर नावाच्या राक्षसाचा वध भगवान गणपतीने इथे केला. त्याच्या यशस्वी वधामुळे हे मंदिर पवित्र आणि ऐतिहासिक महत्त्वाचे ठरले आहे.
या मंदिराला भेट दिल्यानंतर भक्तांना आपले सर्व विघ्न नष्ट होऊन आध्यात्मिक शांती मिळते.
श्री मयुरेश्वर मंदिर मोरगाव, पुणे जिल्ह्यातील एक अत्यंत प्रसिद्ध आणि ऐतिहासिक गणपती मंदिर आहे. हे मंदिर ‘अष्टविनायक’ यात्रेतील एक महत्त्वाचे ठिकाण आहे,
ज्याची धार्मिक महत्त्वता केवळ महाराष्ट्रातच नाही, तर देशभर असंख्य भक्तांसाठी अत्यंत महत्त्वाची आहे.
अष्टविनायक यात्रेचा प्रत्येक मंदिर भक्तांच्या श्रद्धेला अचूक दिशा देतो.
या यात्रेची ओळख दोन महत्त्वाच्या गोष्टींमुळे आहे – एक म्हणजे या मंदिरांची ऐतिहासिक महत्त्वता आणि दुसरे म्हणजे प्रत्येक मंदिराच्या विशिष्टता आणि त्याच्या दर्शनाच्या असंख्य गोष्टी.
श्री मयुरेश्वर मंदिराची स्थापना पौराणिक काळात झाल्याचे मानले जाते. ऐतिहासिक कथेप्रमाणे भगवान गणेशाने विघ्नासुराचा वध केला आणि त्याच प्रकरणाशी संबंधित मौरगावचे मंदिर होत असल्याची उघड आणि लहान कथा आहे. तथापि, मौरगावच्या श्री मयुरेश्वर मंदिराच्या स्थापत्याची एक गोड आणि समर्पणांची कहाणी आहे. या मंदिराची मूर्ती स्वयंभू गणेशाची आहे.
पंढरपूरच्या त्या पूजेच्या परंपरेशी निगडीत असलेल्या मोरगाव स्थानकला एक पवित्र कुटुंब आणि एक आध्यात्मिक केंद्र म्हणून ओळखले जाते.
लोकसंस्कृती, धार्मिक श्रद्धा, आणि क्षेत्रीय संस्कृतींच्या एकत्रित अभिवृद्धीसाठी हे एक महत्त्वपूर्ण स्थान ठरले आहे. या मंदिरात, गणेशाच्या भक्तांची एक मोठी व्रत आणि अनुष्ठानांची परंपरा जपली जाते.
मंदिराची स्थापत्यशास्त्र आणि वास्तुकला
श्री मयुरेश्वर मंदिराच्या स्थापत्यशास्त्रात काही विशेष वैशिष्ट्ये आहेत. सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे या मंदिरात चार प्रवेशद्वार आहेत. हे चार द्वार चार युगांचे प्रतीक मानले जातात.
प्रत्येक द्वाराला एक अद्वितीय धार्मिक आणि तत्त्वज्ञानाचा संदर्भ दिला जातो. यामध्ये प्रत्येक प्रवेशद्वार, ज्या द्वारामार्फत भक्त मंदिरात प्रवेश करतात, त्याला वेगवेगळ्या भव्यतेची अनुभूती देण्यात आलेली आहे.
मंदिराच्या मुख्य इमारतीच्या रचनेमध्ये सभामंडप, गर्भगृह आणि मीनारांचा समावेश आहे. सभामंडपाचे छप्पर मीनारांनी सजवले गेले आहे, आणि त्याच्या रचनांमधून एक अत्यंत शास्त्रीय कला कलेचा अविष्कार होतो.
मीनार आणि भव्य स्तंभ इत्यादी घटक मंदिराची आकर्षकता आणि भव्यता वाढवतात.
मंदिराच्या गर्भगृहात गणेशाची स्वयंभू मूर्ती आहे. ही मूर्ती अनोखी आणि प्रभावशाली आहे. गणेशाच्या मूर्तीचे आकार आणि स्थापत्य शास्त्र आणि धार्मिक तत्त्वज्ञानाशी ती तंतोतंत जुळवलेली आहे. प्रत्येक शास्त्रज्ञ आणि स्थापत्य शास्त्रज्ञ याचे शिल्पशास्त्र अत्यंत विचारपूर्वक आणि तंतोतंत विकसित केलेले आहे.
मंदिराच्या अन्य भागातील रचनाही समर्पक आहे. मंदिराच्या पायऱ्या, स्तंभ, आणि इतर शिल्प नक्षी यामध्ये स्थानिक कला आणि संस्कृतीचा अद्भुत प्रभाव दिसतो. मंदिराच्या सजावटीत दिलेल्या तपशीलांनी शास्त्र आणि कला यांचे बेहतरीन संगम दर्शविते.
धार्मिक महत्त्व
श्री मयुरेश्वर मंदिर मौरगावचे एक महत्त्वपूर्ण धार्मिक केंद्र आहे. हे मंदिर विघ्नहर्त्याचे स्थळ म्हणून प्रसिद्ध आहे. गणेशाची पूजा अनेक लोकं त्यांच्या जीवनातील अडचणी, त्रास आणि विघ्नांना दूर करण्यासाठी करते.
भक्तगण येथे गणेशाची पूजा करून त्यांचा आशीर्वाद प्राप्त करतात.
गणेश चतुर्थी आणि नववर्षा हे विशेष महत्त्वाचे समारंभ आहेत,
जे दरवर्षी मंदिरात मोठ्या श्रद्धेने आयोजित केले जातात. या काळात मंदिराला हजारो भक्त भेट देतात, जे गणेशाची पूजा करण्यासाठी व्रत म्हणून येतात.
त्याचप्रमाणे, अष्टविनायक यात्रा करणारे भक्त मोरगाव मंदिरात विशेष समारंभ आणि पूजा करून त्यांचे व्रत पूर्ण करतात. प्रत्येक उत्सवाचे आयोजन एक शास्त्रीय, भक्तिमय आणि सांस्कृतिक कार्यक्रम म्हणून होतो. प्रत्येक उत्सव भक्तांच्या श्रद्धेला प्रगल्भ करत, मंदिराच्या वातावरणात आध्यात्मिक उर्जा आणतो.
श्री मयुरेश्वर मंदिरात प्रत्येक महत्त्वाच्या व्रताचे आयोजन, सामूहिक पूजा आणि सार्वजनिक प्रार्थना यांची परंपरा आहे. त्याच्या समारंभांमध्ये विघ्नेश्वर पूजन, गणपती बाप्पा मोरया या घोषांच्या गजरात यात्रा, आणि विशेष पूजा अर्चा आयोजित केली जाते.
स्थानिक कलेचा प्रसार
मंदिराच्या स्थापत्यशास्त्रातील विविध रचनांमध्ये स्थानिक कलेचा उत्तम प्रतीक आहे.
मंदिराच्या शिल्पकला आणि मूर्तिकलाप्रतिकृत कार्यांमध्ये स्थानिक कलाकारांनी आपल्या कलेचे उत्कृष्ट उदाहरण प्रस्तुत केले आहे.
स्थानीय शिल्पकारांनी गणेशाच्या विविध रूपांचे चित्रण करून मंदिराच्या सजावटीमध्ये एक अलौकिक अनुभव दिला आहे. प्रतिमा, शिल्प आणि इतर कलेचे काम त्याच्या धार्मिक महत्त्वाला एका अनोख्या दृष्टिकोनातून सामर्थ्य प्रदान करते.
मंदिराच्या पायऱ्या आणि प्रवेशद्वारांच्या रचनांमध्ये कलेचा सुंदर मिश्रण दिसतो. प्रत्येक स्थापत्य घटक स्थानिक कलेचा भाग आहे, जे संस्कृतीच्या शाश्वततेचा प्रतीक आहे.
यात्रा आणि महत्त्व
श्री मयुरेश्वर मंदिराला भेट देणारे भक्त त्यांच्या श्रद्धेची व्रत पूर्ण करण्यासाठी अष्टविनायक यात्रा करत असतात. अष्टविनायक यात्रा एक विशेष धार्मिक यात्रा आहे, जी महाराष्ट्रातील आठ प्रमुख गणेश मंदिरांना जोडते
. या यात्रेचे महत्त्व भक्तांच्या जीवनात एक विशेष स्थान बनवते.
मंदिराच्या परिसरात दरवर्षी लाखो भक्त यथाशक्ती पूजेचे आयोजन करतात. यासाठी मंदिरास भेट देणारे भक्त हजारी देणारे असतात, ज्यामुळे मंदिराची धार्मिक कार्ये सुलभपणे पार पडतात.
यासाठी विविध यजमान, उत्सव, और विविध कार्यानुसार व्रत पूजा केली जाते.
सामाजिक महत्त्व
मंदिर हे सामाजिक एकात्मतेचे प्रतीक आहे. गणेशाची पूजा सामूहिकपणे केली जाते आणि प्रत्येक दिवशी मंदिराच्या सभामंडपात अनेक पंढीत सामाजिक एकता आणि धार्मिक श्रद्धेचा संदेश दिला जातो.
मंदिराच्या परिसरात दरवर्षी एक नवीन समुदाय एकत्र येतो आणि यामुळे ही जागा सामाजिक समज, एकजूट आणि सहकार्याची एक अद्वितीय ओळख बनते.
कसे जावे:
पुण्याहून मोरगाव येथील मंदिरापर्यंत बस, कार किंवा कॅबने जाऊ शकता. पुणे शहरापासून साधारणपणे ५०-६० किमी अंतरावर हे मंदिर आहे.
निष्कर्ष
श्री मयुरेश्वर मंदिर मोरगाव एक धार्मिक, सांस्कृतिक आणि ऐतिहासिक महत्त्व असलेले स्थान आहे. त्याच्या स्थापत्यशास्त्र, धार्मिक कार्ये, सांस्कृतिक समारंभ आणि स्थानिक कलेचा अभ्यास करत असताना,
हे स्थान भक्तांना आत्मिक शांती आणि सर्वगुणांची प्राप्ती करायला प्रेरित करते. श्री मयुरेश्वर मंदिराच्या प्रत्येक कोपऱ्यात एक धार्मिक ऊर्जा आहे, जी भक्तांना मार्गदर्शन करण्यास सक्षम ठरते.
❓ वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न (FAQs):
श्री मयुरेश्वर मंदिर मोरगाव दर्शनाची वेळ काय आहे?
सकाळी ५:०० ते रात्री १०:०० पर्यंत.
मंदिरात विशेष आरती कधी होते?
सकाळी ७:००, दुपारी १२:०० आणि रात्री ८:०० वाजता.
माघ महिन्यातील गणेश जयंतीला मंदिरात विशेष काय असते?
विशेष पूजा, अभिषेक आणि महाआरती.
माघ गणेशोत्सव कधी साजरा केला जातो?
माघ शुद्ध चतुर्थीला.
श्री मयुरेश्वर मंदिर कधी बांधले गेले?
सुमारे १४ व्या शतकात.
या मंदिराची पौराणिक कथा काय आहे?
गणपतीने सिंधू दैत्याचा वध करून मोरावर आरूढ होऊन दर्शन दिल्याची कथा.
अष्टविनायक यात्रेची सुरुवात मोरगाव येथूनच का होते?
कारण येथे गणपतीने प्रथम सिंधू राक्षसाचा वध केला.
मंदिराचा प्राचीन वास्तुशैली कोणती आहे?
पेशवाई आणि हेमाडपंथी शैली.
मोरगाव पुण्यापासून किती अंतरावर आहे?
सुमारे ६५ किमी.
पुण्याहून मोरगावला कसे जायचे?
एसटी बस, खाजगी गाडी किंवा कॅबने.
मंदिराजवळ राहण्यासाठी हॉटेल्स आहेत का?
हो, अनेक छोटे लॉज आणि धर्मशाळा.
अष्टविनायक यात्रेचा संपूर्ण मार्ग कोणता आहे?
मोरगाव, सिद्धटेक, पाली, महड, थेऊर, लेण्याद्री, ओझर, रांजणगाव.
श्री मयुरेश्वर मंदिर कुठे आहे?
पुणे जिल्ह्यातील बारामती तालुक्यातील मोरगाव या गावात आहे.
अष्टविनायक यात्रेतील पहिले मंदिर कोणते?
श्री मयुरेश्वर मंदिर, मोरगाव.
मंदिरात नंदी आणि उंदीर दोघेही का आहेत?
हे मंदिर एकमेव आहे जिथे गणपतीसमोर नंदी आणि उंदीर दोघेही आहेत, जे दुर्मिळ आहे.
मंदिराच्या मूर्तीची वैशिष्ट्ये काय आहेत?
स्वयंभू गणपतीची सोंड डावीकडे वळलेली असून, नाभीत आणि डोळ्यात हिरे जडवलेले आहेत
मंदिरात कोणते उत्सव साजरे केले जातात?
गणेश जयंती, गणेश चतुर्थी, विजयादशमी आणि सोमवती अमावस्या.
मयुरेश्वर अभयारण्य काय आहे?
मोरगावजवळील वन्यजीव अभयारण्य, विविध प्राणी आणि पक्ष्यांचे निवासस्थान.
मंदिरात राहण्याची सोय आहे का?
होय, धर्मशाळा, हॉटेल्स आणि महाराष्ट्र पर्यटन विकास महामंडळाचे रिसॉर्ट्स उपलब्ध आहेत.
दररोज तीन वेळा: सकाळी ७, दुपारी १२ आणि रात्री ८ वाजता.
मंदिरात कोणत्या देवतांच्या मूर्त्या आहेत?
गणपती, रिद्धी, सिद्धी, नंदी आणि उंदीर.
मंदिरात प्रवेशासाठी कोणते कपडे घालावे?
सुसंस्कृत आणि धार्मिक स्थळाला साजेशे कपडे परिधान करावेत.
मंदिरात फोटोग्राफीची परवानगी आहे का?
मंदिराच्या आत फोटोग्राफीस परवानगी नाही.
मंदिरात कोणते अन्नप्रसाद दिले जाते?
लाडू आणि मोदक हे मुख्य अन्नप्रसाद आहेत.
मंदिरात कोणते वाहन नेऊ शकतो?
मंदिराजवळ पार्किंगची सोय आहे, कार आणि दुचाकी नेऊ शकता.
मंदिरात कोणते विशेष कार्यक्रम आयोजित केले जातात?
गणेश जयंती, गणेश चतुर्थी आणि जत्रा यावेळी विशेष कार्यक्रम होतात.
मंदिरात कोणते धार्मिक ग्रंथ वाचन केले जाते?
गणपती अथर्वशीर्ष आणि इतर स्तोत्रांचे पठण केले जाते.
मंदिरात कोणते संगीत कार्यक्रम होतात?
उत्सव काळात भजन, कीर्तन आणि संगीत कार्यक्रम आयोजित केले जातात.
मंदिरात कोणते सामाजिक उपक्रम होतात?
आरोग्य शिबिरे, रक्तदान शिबिरे आणि इतर सामाजिक उपक्रम आयोजित केले जातात.
मंदिरात कोणते विशेष पूजाअर्चा कार्यक्रम होतात?
शोडशोपचार पूजा, पंचोपचार पूजा आणि शेजारती.
मंदिरात कोणते धार्मिक शिक्षण दिले जाते?
बाल संस्कार वर्ग आणि धार्मिक शिक्षण शिबिरे आयोजित केली जातात.
मंदिरात कोणते दानपेटी आहेत?
मुख्य मंदिरात दानपेटी उपलब्ध आहेत
1 thought on “श्री मयुरेश्वर मंदिर, मोरगाव | अष्टविनायक दर्शनाची सुरुवात”