शिवनेरी किल्ला: छत्रपती शिवाजी महाराजांची जन्मभूमी | Best Famous Top 10 किल्ल्यांपैकी एक
प्रस्तावना
शिवनेरी किल्ला महाराष्ट्रातील पुणे जिल्ह्यातील जुन्नर शहराजवळ वसलेला एक ऐतिहासिक किल्ला आहे. हा किल्ला छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या जन्मस्थळामुळे विशेष प्रसिद्ध आहे. शिवाजी महाराजांचा जन्म १९ फेब्रुवारी १६३० रोजी याच किल्ल्यावर झाला होता
किल्ल्याचा इतिहास
प्राचीन काळ
शिवनेरी किल्ल्याचा इतिहास इ.स. ६व्या शतकापासून सुरू होतो. या काळात सातवाहन राजा सातकर्णीने शकांचा पराभव करून जुन्नर आपल्या ताब्यात घेतले. नाणेघाट या व्यापारी मार्गावरून मोठ्या प्रमाणात वाहतूक होत असल्याने सुरक्षिततेसाठी दुर्गांची निर्मिती करण्यात आली. सातवाहनांच्या सत्तेत येथे अनेक ठिकाणी लेणी खोदल्या गेल्या.
मध्ययुगीन काळ
त्यानंतर शिवनेरीवर चालुक्य व राष्ट्रकूट राजवट आली. ११७० ते १३०८ या काळात यादवांनी आपले वर्चस्व प्रस्थापित केले आणि शिवनेरीला गडाचे स्वरूप दिले. इ.स. १४४३ मध्ये मलिक–उल–तुजार याने यादवांकडून हा किल्ला काबीज केला. त्यानंतर १४७० मध्ये या गडावर मलिक महंमद व त्यानंतर निजामशाही स्थापन झाली.
शिवाजी महाराजांचा जन्म
इ.स. १५९५ मध्ये शिवनेरी किल्ला व जुन्नर प्रांत मालोजी राजे भोसले यांच्याकडे आला. शहाजी राजांनी १६२९ मध्ये जिजाबाई गरोदर असताना त्यांना शिवनेरी किल्ल्यावर सुरक्षित ठेवले. १९ फेब्रुवारी १६३० रोजी फाल्गुन वद्य तृतीयेच्या दिवशी शिवाजी महाराजांचा जन्म याच किल्ल्यावर झाला. त्यांचे नाव किल्ल्यावरील शिवाई देवीच्या नावावरून ठेवले गेले.
नंतरचा काळ
१६३२ मध्ये जिजाबाईंनी शिवाजीसह किल्ला सोडला आणि १६३७ पर्यंत हा किल्ला मुघलांच्या ताब्यात गेला. १६७३ मध्ये शिवाजी महाराजांनी किल्ला काबीज करण्याचा प्रयत्न केला पण तो अयशस्वी झाला. पुढे १७१६ मध्ये शाहू महाराजांनी हा किल्ला मराठेशाहीत आणला आणि त्यानंतर तो पेशव्यांकडे हस्तांतरित झाला.
किल्ल्याची रचना आणि वैशिष्ट्ये
शिवनेरी किल्ला हा डोंगरमाथ्यावर वसलेला, नैसर्गिकदृष्ट्या अतिशय सुरक्षित आणि अभेद्य किल्ला आहे. संपूर्ण किल्ला सह्याद्रीच्या डोंगररांगांमध्ये ३५०० फूट उंचीवर आहे. या किल्ल्याच्या रचनेत नैसर्गिक कड्यांचा आणि मानवनिर्मित तटबंदीचा उत्कृष्ट मेळ आहे.
🗺️ किल्ल्याचे भूगोल आणि रचना
डोंगरावर उभारलेला किल्ला: शिवनेरी किल्ला एका वेगळ्या पठारावर वसलेला असून चारही बाजूंनी उंच कडे व उतार आहेत. यामुळे शत्रूला किल्ला सर करणे अवघड होते.
पठाराचा आकार: किल्ल्याचा आकार महादेवाच्या पिंडीसारखा आहे. त्यामुळे किल्ल्याचे मध्यभाग भक्कम असून चारही दिशांनी उतार आहेत.
तटबंदी आणि बुरुज: किल्ल्याभोवती मजबूत तटबंदी असून ठिकठिकाणी बुरुज (बुर्ज) आहेत, जे युद्धकाळात संरक्षण आणि टेहळणीसाठी वापरले जात.
🛡️ किल्ल्याचे दरवाजे
शिवनेरीवरून प्रवेश करण्यासाठी सात दरवाजे पार करावे लागतात. प्रत्येक दरवाज्याचा खास उपयोग आणि संरक्षणात्मक वैशिष्ट्य असते:
महादरवाजा — किल्ल्याचा मुख्य प्रवेशद्वार, मोठ्या लोखंडी फळ्या व खिळे असलेला.
गणेश दरवाजा — किल्ल्यात प्रवेश करताना गणेश प्रतिमा असलेला दरवाजा.
हत्ती दरवाजा — मोठे जनावरे, हत्ती, शिबंदी यांच्यासाठी वापरला जाणारा.
पीर दरवाजा — एका बाजूस लपून ठेवलेला लहान दरवाजा.
शिपाई दरवाजा — सैनिकांच्या हालचालीसाठी.
फाटक दरवाजा — गडावरील वाहतुकीसाठी.
कुलूप दरवाजा — आपत्कालीन वापरासाठी.
प्रत्येक दरवाज्यावर सिंहमुखी आकृती, मजबूत लोखंडी फाटक आणि आडव्या उभ्या खिळ्यांची रचना होती, जे हत्तीच्या धडकून दरवाजा फोडण्याच्या प्रयत्नाला अडवायचे.
🏰 किल्ल्यातील प्रमुख वैशिष्ट्ये
📍 शिवाई देवीचे मंदिर
किल्ल्यावर शिवाई देवीचे पुरातन मंदिर आहे. जिजाबाई यांनी शिवाजी महाराजांच्या जन्मावेळी नवस केला होता. आजही येथे भाविक मोठ्या संख्येने दर्शनाला येतात.
📍 शिवकुंज आणि पाळणा
शिवाजी महाराजांच्या जन्मस्थळी शिवकुंज आहे. येथे शिवाजी महाराज आणि जिजाबाईंचा भव्य पुतळा आहे. बाजूलाच पाळणा ठेवलेला आहे, जो शिवरायांच्या लहानपणीचा प्रतीक आहे.
📍 बदामी तलाव
गडावर पाण्याचा प्राचीन तलाव आहे, ज्याला ‘बदामी तलाव’ म्हणतात. पाण्याची कायम उपलब्धता राखण्यासाठी किल्ल्यात अशा तलावांची निर्मिती करण्यात आली होती.
📍 गंगा-यमुना झरे
किल्ल्यात दोन नैसर्गिक पाण्याचे झरे आहेत. हे झरे गंगा आणि यमुना नावाने ओळखले जातात. त्यातले पाणी अत्यंत थंडगार आणि शुद्ध असते.
📍 कडेलोट कडा
एका बाजूस उंच कड्यावर कडेलोट कडा आहे. जुन्या काळी गुन्हेगारांना शिक्षा म्हणून या कड्यावरून खाली फेकले जायचे. आज तो एक थरारक पर्यटन बिंदू आहे.
📍 अंबरखाना
शिवनेरी किल्ल्यावर अंबरखाना म्हणजेच धान्य साठवणुकीची ठिकाणं आहेत. मोठे दगडी हौद आणि कोठारे बांधलेली आहेत.
📍 तटबंदी व बुरुज
गडाभोवती किल्ल्याचे २ किलोमीटर लांबीचे तटबंदीचे भक्कम संरक्षण आहे. ठिकठिकाणी बुरुज, कातळ कडे, आणि टेहळणी बुरुज बांधले गेले आहेत.
किल्ल्याचे बांधकाम वैशिष्ट्य
स्थान: सह्याद्री पर्वतरांग, जुन्नर.
उंची: सुमारे ३५०० फूट.
दरवाजे: ७.
मुख्य मंदिरे: शिवाई देवी मंदिर, शिवकुंज.
तलाव: बदामी तलाव, गंगा-यमुना झरे.
शिवाजी महाराजांचा जन्म आणि बालपण
छत्रपती शिवाजी महाराजांचा जन्म १९ फेब्रुवारी १६३० रोजी शिवनेरी किल्ल्यावर झाला. त्यावेळी संपूर्ण दख्खन प्रांतात विजापूरच्या आदिलशाहीचा अंमल होता. साऱ्या परिसरात अस्थिरता, अत्याचार आणि परकीय सत्तेचे वर्चस्व होते. याच काळात जिजाऊंच्या पोटी मराठा स्वराज्याचा आधारस्तंभ जन्माला आला.
शिवाजी महाराजांचे वडील शहाजीराजे भोसले हे आदिलशाही दरबारातील एक नामांकित सरदार होते. त्यांच्या पत्नी जिजाबाई या धार्मिक, सत्वशील आणि दूरदृष्टी असलेल्या कर्तबगार माता होत्या.
जिजाबाईंनी गरोदरपणात शिवाई देवीच्या चरणी नवस केला होता. म्हणूनच शिवनेरी किल्ल्यावरील शिवाई देवीच्या साक्षीने बालकाचा जन्म झाला. म्हणूनच या बालकाचे नाव ‘शिवाजी’ ठेवले गेले.
🌸 बालपणाचा काळ
शिवाजी महाराजांचे बालपण शिवनेरी किल्ल्यावर आणि नंतर पुण्यातल्या दादोजी कोंडदेव यांच्या देखरेखीखाली गेले. बालपणीच शिवरायांच्या मनात अन्यायाविरुद्ध लढण्याची, स्वराज्य स्थापनेची आणि मातृभूमीच्या संरक्षणाची तळमळ निर्माण झाली.
📖 आई जिजाबाईंचे संस्कार
शिवाजी महाराजांच्या जीवनावर आई जिजाबाईंच्या विचारांचा मोठा प्रभाव होता. त्यांनी शिवरायांना रामायण, महाभारत, भागवत, इतिहासातील पराक्रमी राजे यांची गाथा ऐकवत स्वराज्याची आणि न्यायाची शिकवण दिली.
जिजाऊंच्या प्रेरणेने शिवाजी महाराजांचे व्यक्तिमत्त्व राष्ट्रभक्त, न्यायप्रिय आणि निर्भय बनले.
📖 दादोजी कोंडदेव यांचे मार्गदर्शन
शिवाजी महाराजांना दादोजी कोंडदेव यांनी शास्त्र आणि शस्त्र यांचे शिक्षण दिले. घोडेस्वारी, तलवारबाजी, धनुर्विद्या, रणनिती आणि प्रशासनाचे धडे त्यांनी शिवरायांना बालपणापासून दिले.
📖 लहानपणीची पराक्रमी खेळ
शिवाजी महाराज लहानपणीच पराक्रमी आणि धाडसी होते. ते इतर मुलांबरोबर लढाईचे खेळ, दुर्गप्रवेश, टेहळणी यांचा सराव करीत. सह्याद्रीच्या डोंगररांगात धावाधाव करीत, तलवारीचा सराव करीत, युद्धकौशल्य आत्मसात करीत.
🌸 स्वराज्याची कल्पना बालपणातच
बालपणातच शिवाजी महाराजांनी अन्याय, अत्याचार पाहिला आणि त्यातून स्वराज्य स्थापनेची संकल्पना त्यांच्या मनात रुजली. त्यांनी मनोमन ठरवले की या मातृभूमीला परक्यांच्या तावडीतून सोडवायचे आणि हिंदवी स्वराज्य स्थापायचे.
“स्वराज्य हा माझा जन्मसिद्ध हक्क आहे आणि तो मी मिळवणारच” — हे वचन शिवाजी महाराजांच्या मनात बालपणीच ठसले होते.
🌸 जिजाबाईंच्या संस्कारामुळे घडलेला नेता
शिवाजी महाराज हे आईच्या संस्कारांमुळे केवळ पराक्रमी नव्हे तर धर्मनिष्ठ, न्यायप्रिय, प्रजाहितदक्ष, सहृदय आणि दूरदृष्टी असलेले शासक बनले.
जिजाबाईंनी त्यांना धर्म, न्याय, माणुसकी, आणि राष्ट्रसेवा या मूल्यांचे बाळकडू दिले. रामराज्य, पांडवांचे धर्मयुद्ध, छत्रपती शहाजींचा पराक्रम यांचे गोष्टी ऐकवून त्यांच्या मनात वीरश्री जागवली.
🌸 पुण्याचा विकास आणि जिजामाता वाडा
शिवाजी महाराज पुण्याच्या लालमहालात मोठे झाले. शहाजी राजांनी पुणे परिसर मुघल आणि आदिलशाहीच्या तावडीतून सोडवून जिजाबाई आणि शिवरायांना सोपवला.
तेथे जिजाबाई आणि दादोजी कोंडदेवांनी पुण्याचा विकास केला. लालमहाल, तलाव, मंदिरे आणि बाजारपेठेची उभारणी केली.
🌸 लहानपणीच स्वराज्याचे बीज
शिवाजी महाराज बालपणीच सह्याद्रीच्या डोंगरदऱ्या, किल्ले आणि प्रदेशांची माहिती गोळा करत. लहान वयातच त्यांनी राजनीती, किल्ल्यांची महत्त्वता, आणि युद्धशास्त्र याचा अभ्यास केला.
त्यामुळे १५-१६ व्या वर्षीच त्यांनी स्वराज्य स्थापनेसाठी लढाया सुरू केल्या.
हळूहळू रायगड, तोरणा, रोहिडा, पुरंदर हे किल्ले आपल्या अधिपत्याखाली घेतले.
१. किल्ल्याची सध्याची स्थिती
शिवनेरी किल्ला आजही आपल्या ऐतिहासिक, सांस्कृतिक आणि पुरातत्त्विक महत्त्वामुळे कायम आकर्षक आहे. मात्र, अनेक कारणांमुळे किल्ल्याची स्थिती खूपच खराब झाली आहे. किल्ल्याचे काही भाग अतिशय ध्वस्त झाले आहेत, विशेषतः किल्ल्याच्या माची आणि काही भिंतींमध्ये क्षती होण्याचे प्रमाण वाढले आहे. किल्ल्याच्या बाह्य रचनांमध्ये आणि शिल्पकलामध्ये देखील वेळोवेळी बिघाड झाला आहे.
1.1. नैसर्गिक आपत्तीचे परिणाम
किल्ल्याच्या उंचावर असलेला परिसर नेहमीच हवामानातील बदलांचा सामना करतो. पाऊस, वारा, व धुके यामुळे किल्ल्याच्या संरचनेला फटका बसतो. पावसाळ्यात किल्ल्यावरून पाणी वाहून जाणाऱ्या नद्यांमुळे किल्ल्याच्या भिंतींवर दबाव येतो आणि तुटफूट होऊ शकते.
1.2. मानवी हस्तक्षेप आणि अतिक्रमण
किल्ल्याच्या आसपासच्या क्षेत्रातील अतिक्रमण, अनधिकृत इमारतींमुळे किल्ल्याच्या परिसराची सुंदरता आणि ऐतिहासिक वातावरण बिघडत आहे. किल्ल्याच्या आसपास असलेल्या जंगलांचा अतिक्रमण आणि चांगल्या व्यवस्थेचा अभाव, किल्ल्याच्या संरचनेला आणखी तडा देत आहेत.
२. किल्ल्याचे संवर्धन आणि संरक्षण
शिवनेरी किल्ल्याच्या संरक्षणासाठी अनेक प्रयत्न केले जात आहेत. तरीही, अजून खूप काम बाकी आहे. किल्ल्याच्या संरक्षणासाठी राज्य सरकार आणि स्थानिक प्रशासनाने काही उपाययोजना सुरू केल्या आहेत.
2.1. राज्य सरकारचे भूमिका
राज्य सरकारने किल्ल्याच्या संरक्षणासाठी काही ठोस पावले उचलली आहेत. किल्ल्याच्या पुरातत्त्व विभागाने किल्ल्याच्या संरक्षणासाठी देखरेख, पुनर्निर्माण व डागडुजीचे काम सुरू केले आहे. किल्ल्यावर ऐतिहासिक महत्त्वाच्या स्थानांचा अभ्यास करण्यात येत आहे, आणि त्यावर योग्य प्रकारे सूचना दिल्या जात आहेत.
2.2. पर्यावरणीय संरक्षण आणि वनविभागाचा सहभाग
किल्ल्याच्या आजुबाजूच्या जंगलांची सुरक्षा करण्यासाठी वनविभागाने कायद्यांचा अंमलबजावणी केली आहे. अतिक्रमण रोखण्यासाठी सुरक्षा गस्त घेण्यात येते. तसेच, जंगलातील वृक्षांची आणि वन्यप्राण्यांची देखभाल केली जात आहे.
2.3. किल्ल्याच्या पुनर्निर्माणासाठी प्रयत्न
किल्ल्याचे काही भाग जीर्ण होऊन पडले आहेत, त्यामुळे त्याच्या पुनर्निर्माणाचे प्रयत्न सुरू आहेत. भारतीय पुरातत्त्व सर्वेक्षण विभाग (ASI) ने किल्ल्याच्या संरचनांचे पुनर्निर्माण आणि संरक्षण काम सुरू केले आहे. किल्ल्याच्या दरवाजे, टाके, आणि माचीच्या पुनर्निर्माणावर लक्ष केंद्रित केले जात आहे.
2.4. पर्यटन प्रबोधन आणि विकास
किल्ल्याच्या पर्यटकांकरिता सुविधांचा विकास करण्यात येत आहे. त्यासाठी मार्गदर्शकांची नियुक्ती केली जात आहे, जे इतिहासाच्या आणि किल्ल्याच्या महत्त्वाच्या ठिकाणांबद्दल पर्यटकांना माहिती देतील. किल्ल्याच्या अवघड रस्त्यांवर ट्रेकिंग मार्ग तयार करणे, परिसराची स्वच्छता ठेवणे आणि किल्ल्याच्या इमारतींवर गहाण होणारे देखरेख कार्य सुरू करण्यात आले आहेत.
2.5. किल्ल्याची सांस्कृतिक महत्त्वाची जपणूक
शिवनेरी किल्ल्याचे सांस्कृतिक महत्त्व जपण्यासाठी किल्ल्यावरील वार्षिक उत्सव, शिवजयंती आणि इतर धार्मिक, ऐतिहासिक कार्यक्रम आयोजीत केले जातात. यामुळे स्थानिक आणि बाह्य पर्यटक किल्ल्याशी जोडले जातात आणि किल्ल्याच्या महत्त्वाबद्दल जागरूकता निर्माण केली जाते.
2.6. स्वच्छता आणि जनजागृती अभियान
शिवनेरी किल्ल्याच्या संरक्षिततेसाठी नियमित स्वच्छता मोहिमा, पर्यावरणीय जनजागृती आणि किल्ल्याच्या विविध भागांमध्ये अपघात टाळण्यासाठी सूचना दिल्या जात आहेत. स्थानिक प्रशासन, किल्ला प्रेमी आणि इतिहासप्रेमी यांच्यामार्फत किल्ल्याच्या संरक्षणासाठी जनजागृती केली जात आहे.
निष्कर्ष
शिवनेरी किल्ला छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या जीवनातील एक महत्त्वाचे ठिकाण आहे. हा किल्ला नवा इतिहास, सांस्कृतिक वारसा आणि ऐतिहासिक घटना यांचा प्रतीक आहे. त्याच्या संरक्षणासाठी आणि संवर्धनासाठी विविध प्रयत्न सुरू आहेत, जे भविष्यात किल्ल्याचे ऐतिहासिक महत्त्व जपून ठेवतील.
यात्रेचा टिप: शिवनेरी किल्ल्याला भेट देताना त्याच्या इतिहासाचे, वास्तुकलेचे, आणि सांस्कृतिक महत्त्वाचे भान ठेवून फिरा. किल्ल्यावर चांगल्या मार्गदर्शकांचा सहवास असावा आणि स्वच्छता तसेच संरक्षणाच्या बाबतीत इतरांना जागरूक करा.
❓ वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न (FAQs):
1. शिवनेरी किल्ला कुठे आहे?
शिवनेरी किल्ला महाराष्ट्र राज्यातील पुणे जिल्ह्यात, जुन्नर शहराच्या उत्तर-पूर्वेस सुमारे २ किमी अंतरावर आहे.
2. शिवनेरी किल्ल्याचा इतिहास काय आहे?
शिवनेरी किल्ला प्राचीन काळापासून अस्तित्वात आहे. सातवाहन काळात याचे महत्त्व होते. पुढे यादव, बहामनी, निजाम, मुघल आणि मराठ्यांच्या ताब्यात राहिला. छत्रपती शिवाजी महाराजांचा जन्म याच किल्ल्यावर १९ फेब्रुवारी १६३० रोजी झाला.
3. छत्रपती शिवाजी महाराजांचा जन्म कुठे झाला?
छत्रपती शिवाजी महाराजांचा जन्म जुन्नरजवळील शिवनेरी किल्ल्यावर १९ फेब्रुवारी १६३० रोजी झाला.
4. शिवनेरी किल्ल्याची स्थापना कोणी केली?
सातवाहन राजांच्या काळात या किल्ल्याचा प्रारंभ झाला असे मानले जाते.
5. शिवनेरी किल्ल्यावर जाण्यासाठी सर्वात योग्य ऋतू कोणता?
हिवाळा (नोव्हेंबर ते फेब्रुवारी) आणि पावसाळा (जुलै ते सप्टेंबर) याकाळात हवामान आल्हाददायक असते.
6. शिवनेरी किल्ल्यावर कसे पोहोचता येते?
पुण्याहून जुन्नरपर्यंत बस व खासगी वाहनाने जाता येते. जुन्नरहून किल्ल्याच्या पायथ्यापर्यंत वाहनाने आणि पुढे पायपीट करत पोहोचता येते.
7. शिवनेरी किल्ल्याचा प्रवेशदर किती आहे?
सध्या शिवनेरी किल्ल्यावर प्रवेश विनामूल्य आहे.
8. शिवनेरी किल्ल्याची उंची किती आहे?
शिवनेरी किल्ला समुद्रसपाटीपासून सुमारे ३५०० फूट उंचीवर आहे.
9. शिवनेरी किल्ल्यावर कोणती प्राचीन वास्तू पाहता येते?
शिवकुंज, शिवाई देवीचे मंदिर, मोठे पाण्याचे तलाव, दरवाजे, बुरुज व राजवाड्याचे अवशेष.
10. शिवनेरी किल्ल्यावर छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या जन्मस्थळी काय आहे?
जन्मस्थळी शिवकुंज असून, येथे शिवाजी महाराजांची पालखीतील मूर्ती आहे.
11. शिवनेरी किल्ल्यावर कोणते महत्त्वाचे दरवाजे आहेत?
महादरवाजा, नारायण दरवाजा, चांद दरवाजा, पायरी दरवाजा अशा आठ दरवाज्यांची मालिका आहे.
12. शिवनेरी किल्ल्यावर पाण्याची सोय कशी आहे?
किल्ल्यावर सात पाण्याची तळी असून, त्यातील ‘बादशाही टाके’ प्रसिद्ध आहे.
13. शिवनेरी किल्ल्यावर राहण्याची सुविधा आहे का?
सध्या किल्ल्यावर राहण्याची सोय नाही. मात्र, जुन्नर शहरात हॉटेल्स आणि विश्रांतीगृह उपलब्ध आहेत.
14. शिवनेरी किल्ल्यावर एकूण किती दरवाजे आहेत?
शिवनेरी किल्ल्यावर एकूण ८ दरवाजे आहेत.
15. शिवनेरी किल्ल्यावर शिवकुंज म्हणजे काय?
शिवकुंज हे छत्रपती शिवाजी महाराजांचे जन्मस्थान असून, येथे त्यांची पालखीतील मूर्ती व माहिती फलक आहेत.
16. शिवनेरी किल्ल्यावर कोणती देवीचे मंदिर आहे?
शिवाई देवीचे मंदिर असून, शिवाजी महाराजांचे नाव याच देवीवरून ठेवले गेले.
17. शिवनेरी किल्ला संरक्षणासाठी कोणत्या काळात प्रसिद्ध होता?
मुघल आणि मराठा कालखंडात हा किल्ला संरक्षणासाठी अत्यंत महत्त्वाचा होता.
18. शिवनेरी किल्ल्यावर कोणती ऐतिहासिक शिलालेख पाहता येतात?
सातवाहन काळातील ब्राह्मी लिपीतील शिलालेख आणि मुघल काळातील शिलालेख उपलब्ध आहेत.
19. शिवनेरी किल्ल्यावर ट्रेकिंगसाठी किती वेळ लागतो?
पायथ्यापासून किल्ल्यावर पोहोचायला सुमारे ३० ते ४५ मिनिटे लागतात.
20. शिवनेरी किल्ल्यावर पर्यटकांची संख्या कधी जास्त असते?
१९ फेब्रुवारी (शिवजयंती) आणि शनिवार-रविवारी पर्यटकांची संख्या जास्त असते.
21. शिवनेरी किल्ला कोणत्या जिल्ह्यात आहे?
पुणे जिल्ह्यात आहे.
22. शिवनेरी किल्ला का प्रसिद्ध आहे?
छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या जन्मस्थळामुळे हा किल्ला प्रसिद्ध आहे.
23. शिवनेरी किल्ल्यावर जाण्यासाठी कुठल्या मार्गाचा उपयोग करावा?
पुणे-जुन्नर मार्ग किंवा मुंबई-नाशिक महामार्गावरून ओतूर मार्गे जाता येते.
24. शिवनेरी किल्ल्यावर कोणत्या छत्रपतींचा जन्म झाला?
छत्रपती शिवाजी महाराजांचा जन्म.
25. शिवनेरी किल्ल्यावर कोणते महत्त्वाचे तलाव आहेत?
बादशाही टाके व सात पाण्याची तळी.
26. शिवनेरी किल्ल्याचा वर्तमान प्रशासन कोण पाहते?
महाराष्ट्र राज्य पुरातत्व विभाग.
27. शिवनेरी किल्ला ट्रेकिंगसाठी सुरळीत आणि सुरक्षित आहे का?
होय, पायऱ्या व रस्ता व्यवस्थित असून सुरक्षित आहे.
28. शिवनेरी किल्ला पाहण्यासाठी किती वेळ लागतो?
संपूर्ण किल्ला पाहण्यासाठी २ ते ३ तास लागतात.
29. शिवनेरी किल्ल्याजवळ कोणती प्रसिद्ध पर्यटनस्थळे आहेत?
लेण्याद्री गणपती, नारायणगड, जुन्नरच्या लेण्या.
30. शिवनेरी किल्ला UNESCO जागतिक वारसा यादीत आहे का?
नाही, सध्या तरी यादीत नाही.
31. शिवनेरी किल्ल्याचा सबंध मुघल कालीन इतिहासाशी आहे का?
होय, मुघल कालात हा किल्ला त्यांच्या ताब्यात होता.
32. शिवनेरी किल्ला आणि राजमाची किल्ल्यात काय फरक आहे?
शिवनेरी हा ऐतिहासिक जन्मस्थळाचा किल्ला असून राजमाची ट्रेकिंगसाठी प्रसिद्ध.
33. शिवनेरी किल्ला संरक्षणासाठी कोणत्या शस्त्रांचा उपयोग होत होता?
तलवारी, तोफा, धनुष्यबाण यांचा उपयोग होत असे.
34. शिवनेरी किल्ल्याजवळ खानपान आणि हॉटेल्सची सुविधा आहे का?
होय, जुन्नर शहरात विविध खानपान व हॉटेल्सची सोय आहे.
35. शिवनेरी किल्ल्यावर जाण्यापूर्वी कोणती काळजी घ्यावी?
पायऱ्या चढताना पाण्याची बाटली, आरामदायक कपडे व योग्य पादत्राणे घालावीत.
Best info regarding Shivneri fort
Famous Maharashtra you are posting such a informative blogs… Keep posting such a type of blog…Keep it up.
Yes sure thanks for supporting….