क्रमांक: ६
स्थान: लेण्याद्री, पुणे
विशेषता:
लेण्याद्री येथील श्री गिरिजात्मज मंदिर हे एक गुफा मंदिर आहे. येथे गणेशाची मूर्ती गुफेमध्ये स्थीत आहे आणि ते स्थान अत्यंत पवित्र मानले जाते. यासाठी येथील वातावरण भक्तांना आध्यात्मिक शांतता देते.
कसे जावे:
पुणे शहरापासून लेण्याद्री १०० किमीच्या आसपास आहे. पुणे ते लेण्याद्री पर्यंत बस किंवा कारने प्रवास करता येऊ शकतो.
महत्त्व:
माता पार्वतीने इथे गणपतीला पुत्र म्हणून प्राप्त केले.
विशेषता:
18 लेणींमध्ये एक गुहामंदिर, डोंगरात कोरलेले.
कथा:
ही एकमात्र गुहेतील अष्टविनायक मूर्ती.
श्री गिरिजात्मज मंदिर, लेण्याद्री हे महाराष्ट्रातील पुणे जिल्ह्यातील जुन्नर तालुक्यातील एक अत्यंत महत्त्वाचे धार्मिक स्थान आहे. हे मंदिर अष्टविनायकांपैकी सहावे गणपती म्हणून ओळखले जाते. लेण्याद्री पर्वताच्या डोंगरात खोदलेल्या या मंदिराला ‘गणेश लेणी’ असेही संबोधले जाते.
हे मंदिर त्याच्या ऐतिहासिक, स्थापत्यशास्त्र, धार्मिक आणि सांस्कृतिक महत्त्वामुळे लाखो भक्तांचा श्रद्धास्थान आहे. श्री गिरिजात्मज गणपतीच्या मूर्तीची स्वाभाविकता आणि ऐतिहासिक कथा मंदिराच्या धार्मिक माहौलाला एका गोड दिव्यतेने भरलेले आहे.
स्थान आणि पोहोचण्याचा मार्ग
लेण्याद्री हे पुणे शहरापासून सुमारे ९७ किलोमीटर दूर स्थित आहे, जे एका शांत आणि ऐतिहासिक परिसरात आहे. पुणे ते लेण्याद्री जाण्यासाठी दोन प्रमुख मार्ग आहेत.
पुण्याहून जुन्नर आणि नारायणगाव मार्गे लेण्याद्रीला जाता येते, तर मुंबईहून माळशेज घाट मार्गेही येता येते. लेण्याद्री गावापासून मंदिरापर्यंत पोहोचण्यासाठी ३०७ पायऱ्या चढाव्या लागतात.
प्रत्येक पायरी चढत असताना भक्तांसमोर उभ्या राहिलेल्या लेण्यांच्या भव्यतेचे दर्शन होत आहे, ज्यामुळे पवित्र अनुभवाचा अनुभव घेणारा प्रत्येक भक्त मंत्रमुग्ध होतो.
लेण्याद्री गावातील श्री गिरिजात्मज मंदिर पर्यावरणाच्या दृष्टीने एक अत्यंत पवित्र ठिकाण आहे. तेथील वातावरण शांत, निसर्गाशी सुसंगत आणि अत्यंत आध्यात्मिक आहे, जे भक्तांना मानसिक शांती आणि अध्यात्मिक उन्नती साधण्यास प्रेरित करते.
मंदिराची रचना आणि स्थापत्यशास्त्र
श्री गिरिजात्मज मंदिर पूर्णपणे डोंगरात कोरलेले आहे. या मंदिराचे स्थापत्यशास्त्र एक अद्वितीय उदाहरण आहे, कारण ते एका अखंड दगडात कोरले गेले आहे. या मंदिरात खांबाचा वापर न करता, संपूर्ण मंदिर डोंगराच्या पृष्ठभागावर बेजोड कलाकुसरीने तयार केले गेले आहे. येथे प्रत्यक्ष मंदिराच्या भिंतीत सुंदर कोरीवकाम आणि खोदकाम केले गेले आहे, जे मंदिराच्या स्थापत्यशास्त्राचे उत्कृष्ट उदाहरण आहे.
श्री गिरिजात्मज मंदिराच्या वास्तुकलेमध्ये शुद्ध भारतीय स्थापत्यशास्त्राचा आदर्श दिसून येतो. मंदिराच्या प्रवेशद्वाराच्या दोन्ही बाजूंना हनुमान आणि शिवशंकर यांच्या मूर्ती आहेत,
ज्या भक्तांना पवित्रता आणि सुरक्षा प्रदान करतात. मंदिरातील कोरीवकाम हे पौराणिक आणि सांस्कृतिक परंपरेचा आदर्श मानले जाते. हे मंदिर चित्तवेधक असून त्याच्या स्थापत्यशास्त्राची प्रेरणा भक्तांना एक अद्वितीय आध्यात्मिक अनुभव देते.
मंदिराच्या उंचीवरून संपूर्ण लेण्याद्रीच्या निसर्ग सौंदर्याचे दृश्य दिसते, ज्यामुळे भक्तांना शांती आणि आध्यात्मिक आंनद मिळतो.
मूर्तीचे स्वरूप आणि महत्त्व
श्री गिरिजात्मज मंदिरातील गणपतीची मूर्ती स्वयंभू आहे आणि ती उत्तराभिमुख आहे. या मूर्तीला एक विशेष आध्यात्मिक महत्त्व आहे, कारण गणपतीची मूर्ती स्वत: आपल्या इच्छेने प्रकट झाली आहे.
या मूर्तीच्या डाव्या सोंडेला विशेष महत्त्व दिले जाते, कारण डाव्या सोंडेच्या गणपती मूर्तीला अधिक शांती, सौम्यता आणि शांततेचा दृषटिकोन मानला जातो.
मूर्तीच्या नाभी आणि कपाळी हिरे जडलेले आहेत, ज्यामुळे तिच्या सौंदर्यात वृद्धी झाली आहे. यामुळे गणपतीची मूर्ती अत्यंत आकर्षक दिसते आणि भक्तांच्या श्रद्धेला आणखी बळकटी मिळते.
सूर्यप्रकाशाच्या उजेडात मंदिराच्या दालनात जाऊन, संपूर्ण मूर्तीवर नैसर्गिक प्रकाश पडतो, जो मंदिराच्या दिव्यतेला वृद्धी देतो. त्यामुळे, मंदिरात कोणत्याही कृत्रिम प्रकाशाची आवश्यकता नाही, कारण सूर्यप्रकाशाचं नैतिकता आणि पवित्रता वाढवण्यासाठी पर्याप्त आहे.
आख्यायिका आणि ऐतिहासिक महत्त्व
श्री गिरिजात्मज मंदिराशी संबंधित अनेक ऐतिहासिक आणि पौराणिक आख्यायिका प्रचलित आहेत. गणेश पुराणानुसार, देवी पार्वतीने पुत्र प्राप्तीसाठी लेण्याद्री पर्वतावर १२ वर्षे तपश्चर्या केली.
भाद्रपद शुद्ध चतुर्थीच्या दिवशी पार्वतीने स्वतःच्या अंगाच्या मळापासून गणपतीची मूर्ती तयार केली आणि गणपती सहा हात आणि तीन डोळे असलेल्या बालकाच्या रूपात प्रकटले.
या रूपात गणपतीने १५ वर्षे येथे वास्तव्य केले आणि अनेक दैत्यांचा संहार केला. यामुळे लेण्याद्री ह्या ठिकाणाचा महत्त्व कायम आहे.
लेण्याद्रीच्या डोंगरात एकूण २८ लेण्या आहेत, ज्यात आठव्या लेण्यात श्री गिरिजात्मज गणपतीची मूर्ती आहे.
या लेण्यांना ‘गणेश लेणी’ असेही संबोधले जाते. या लेण्यांमध्ये अनेक धार्मिक व सांस्कृतिक मूर्तिंचे खूप महत्त्व आहे. त्याचप्रमाणे, लेण्याद्रीवरील गणेश मूर्तीच्या स्थलावर भक्तांना धार्मिक शांती आणि मानसिक शांती मिळवून दिली जात आहे.
यात्रा आणि उत्सव
गणेश जयंतीला लेण्याद्री मंदिरात विशेष उत्सव आयोजित केला जातो. यावेळी भक्तगण मोठ्या संख्येने येथे येऊन पूजा अर्चा करतात. याशिवाय, मंदिरात ‘कीर्तन’ देखील आयोजित केले जाते.
कीर्तनामुळे भक्तांची श्रद्धा आणि भक्ती वाढते. यावेळी पंढरपूरच्या वारकऱ्यांची वेशभूषा, संत तुकारामांच्या अभंगांच्या गजरात, भक्तांचा एक अनोखा आनंद पाहायला मिळतो.
शिवनेरी किल्ल्यावरचे ऐतिहासिक महत्त्व, तसेच येथे असलेल्या सांस्कृतिक कार्यक्रमामुळे भक्तांना एक समृद्ध अनुभव मिळतो. येथे बैलगाडी शर्यती, ढोलताशांचा गजर आणि इतर सांस्कृतिक कार्यकमाचे आयोजन करण्यात येते.
यामुळे भक्तांचे आध्यात्मिक व सांस्कृतिक दोन बाजूंपासून संतुलन साधले जाते.
धार्मिक महत्त्व आणि उत्सव
श्री गिरिजात्मज मंदिरात नियमित पूजा आणि आरतीचे आयोजन केले जाते. मुख्यतः भाद्रपद आणि माघ शुद्ध चतुर्थीला येथे विशेष उत्सव साजरे केले जातात. गणेश जयंतीला येथे विशेष पूजा आणि कीर्तन आयोजित केली जातात.
याशिवाय, माघ महिन्यात अखंड हरिपाठ सप्ताह आयोजित केला जातो, ज्यामुळे भक्तांच्या भक्तीला एक नवा आयाम मिळतो.
गणेश जयंतीच्या दिवशी मंदिरात विशेष पूजा आणि कार्यक्रमांचे आयोजन होते. यावेळी भक्तांना गुरूंच्या मार्गदर्शनामुळे अधिक भक्तिपंथी अनुभूती मिळवण्याची संधी मिळते.
विशेषत: गायक आणि कीर्तनकार यांचं कीर्तन भक्तांच्या श्रद्धेला वृद्धी देतो. त्याचप्रमाणे, मंदिराच्या परिसरात बैलगाडी शर्यतींसारख्या सांस्कृतिक कार्यक्रमांचं आयोजन देखील केले जाते. यामुळे भक्तांच्या आध्यात्मिक उन्नतीसाठी एक महत्त्वपूर्ण योगदान मिळते.
भक्तांसाठी सुविधा
मंदिराच्या परिसरात ‘भक्त निवास’ उपलब्ध आहे, जिथे भक्त निवास करू शकतात. येथे स्वच्छता आणि आवश्यक सुविधा पुरवली जातात, ज्यामुळे भक्तांना अधिक आरामदायक आणि सुसज्ज वातावरणात राहता येते.
या निवासस्थानी भक्तांना अन्न, निवास आणि इतर आवश्यक सेवा दिल्या जातात. मंदिराच्या पायथ्याशी ‘हॉटेल गिरिजा’ आहे, जेथे भक्तांना चांगल्या प्रतीच्या महाराष्ट्रीयन जेवणाची सुविधा मिळते. यामुळे भक्तांना देवतेच्या चरणांमध्ये राबून देवाचे आशीर्वाद घेण्याची संधी मिळते.
जवळची ठिकाणे
लेण्याद्रीच्या आसपास अनेक ऐतिहासिक आणि धार्मिक स्थळे आहेत, ज्यामुळे येथे भेट दिल्यानंतर पर्यटकांसाठी एक अद्वितीय अनुभव मिळवता येतो. या ठिकाणांमध्ये सर्वाधिक लोकप्रिय ठिकाणं पुढीलप्रमाणे आहेत:
शिवनेरी किल्ला:
शिवाजी महाराजांचे जन्मस्थान. येथे इतिहासाची अनेक ऐतिहासिक दंतकथा सांगितल्या जातात.
नाणेघाट:
प्राचीन राजमार्गावर असलेला एक ऐतिहासिक घाट, जिथे व्यापाराच्या मार्गावर लागणारे लेणी आहेत.
कुकडेश्वर:
कुकडी नदीच्या उगमाजवळ असलेले कुकडेश्वर मंदिर, ज्याला पवित्रतेचा महत्त्व आहे.
ओतूर:
येथील पुरातन कोपर्दीकेश्वर मंदिर आणि संत तुकाराम महाराजांचे गुरु बाबाजी चैतन्य स्वामी यांची संजीवन समाधी देखील एक आकर्षणाचे केंद्र आहे.
लेण्याद्री मंदिराच्या आसपास आणखी काही महत्त्वाची धार्मिक आणि ऐतिहासिक स्थळे आहेत.
त्यात प्रमुख ठिकाणे म्हणजे शिवनेरी किल्ला, नाणेघाट, कुकडेश्वर आणि ओतूर हे आहेत. शिवनेरी किल्ल्यावर छत्रपती शिवाजी महाराजांचे जन्मस्थान आहे, आणि येथे ऐतिहासिक महत्त्वाच्या घटनांची माहिती मिळवता येते.
नाणेघाट हे प्राचीन व्यापार मार्गावर असलेले एक ऐतिहासिक घाट आहे, जिथे व्यापार मार्गावर लागणारे लेणी आजही पहायला मिळतात. याशिवाय कुकडेश्वर आणि ओतूरसारख्या ठिकाणांवर धार्मिक व सांस्कृतिक महत्त्व असलेल्या मंदिरांची देखील भेट देता येते.
निष्कर्ष
श्री गिरिजात्मज मंदिर, लेण्याद्री हे अष्टविनायकांपैकी एक अत्यंत महत्त्वाचे धार्मिक स्थान आहे. त्याच्या स्थापत्यशास्त्र, मूर्तीचे स्वरूप, इतिहास आणि धार्मिक महत्त्व यामुळे हे स्थान भक्तांसाठी अत्यंत पवित्र मानले जाते. लेण्याद्रीवरील गणपतीची मूर्ती भक्तांना त्याच्या आध्यात्मिक शांती, समृद्धी आणि संतुलन साधण्यासाठी प्रेरणा देणारी आहे.
मंदिराच्या दारात प्रत्येक भक्तास एक नवा आध्यात्मिक अनुभव मिळतो, जो त्याच्या जीवनातील विविध समस्या आणि आव्हानांना पार करण्यासाठी मदत करतो.
❓ वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न (FAQs):
1. गिरिजात्मज मंदिर कोणत्या जिल्ह्यात आहे?
श्री गिरिजात्मज मंदिर महाराष्ट्राच्या पुणे जिल्ह्यातील जुन्नर तालुक्यातील लेण्याद्री गावात स्थित आहे. हे मंदिर पुणे शहरापासून सुमारे 97 किमी अंतरावर आहे.
2. अष्टविनायक यात्रेतील हे मंदिर कितव्या क्रमांकावर आहे?
हे अष्टविनायक यात्रेतील सहावे मंदिर आहे. अष्टविनायक यात्रेतील हे एकमेव गुहेत असलेले गणेश मंदिर आहे.
3. हे मंदिर गुहेत का बांधलेले आहे?
मूळतः ही 8व्या शतकातील बौद्ध लेणी होती. नंतर याचे गणेश मंदिरात रूपांतर करण्यात आले. राष्ट्रकूट काळात बौद्ध भिक्खूंनी ही लेणी तयार केली होती.
4. या मंदिराची सर्वात मोठी वैशिष्ट्ये कोणती?
- डोंगरात कोरलेली गुहेतील मंदिर रचना
- स्वयंभू गणेश मूर्ती (डाव्या सोंडेची)
- भिंतीवरील सुंदर कोरीव काम
- 307 पायऱ्या चढून जाण्याचा अनुभव
- विशाल गर्भगृह (53x51x7 फूट)
5. मंदिरापर्यंत पोहोचण्यासाठी किती पायऱ्या चढाव्या लागतात?
मंदिरापर्यंत पोहोचण्यासाठी एकूण 307 पायऱ्या चढाव्या लागतात. पायऱ्यांमध्ये विश्रांतीसाठी जागा आहेत.
6. मंदिरातील मूर्ती कोणत्या सोंडेची आहे?
मंदिरातील गणेश मूर्ती डाव्या सोंडेची (वाममुखी) आहे. या मूर्तीच्या डोळ्यांत लाल मणी जडित केलेले आहेत.
7. मंदिराचे उघडण्याचे वेळेचे तक्ते काय आहेत?
मंदिर दररोज सकाळी 5:30 ते रात्री 8:30 पर्यंत खुले असते. मुख्य आरती सकाळी 7:00 आणि संध्याकाळी 7:00 वाजता केली जाते.
8. मंदिराजवळ निवासाची सुविधा उपलब्ध आहे का?
होय, मंदिर प्रशासनाकडे धर्मशाळा उपलब्ध आहे जिथे भक्तांसाठी स्वच्छ निवासस्थाने आहेत. जवळच हॉटेल्सही उपलब्ध आहेत.
9. लेण्याद्री येथे एकूण किती लेणी आहेत?
लेण्याद्री येथे एकूण 28 लेणी आहेत, ज्यापैकी 18 लेणी सध्या दर्शनीय आहेत. गिरिजात्मज मंदिर ही 18 पैकी एक लेणी आहे.
10. मंदिराचे स्थापत्यशास्त्रीय वैशिष्ट्य काय आहे?
हे मंदिर एकाच विशाळ दगडात कोरलेले आहे. मंदिराची रचना हेमाडपंथी शैलीत आहे. मंदिराच्या भिंती आणि छतावर सुंदर कोरीव काम केलेले आहे.
11. लेण्याद्री मंदिरातील गणपती मूर्तीचे वैशिष्ट्य काय आहे?
लेण्याद्रीतील गिरिजात्मज गणपती हे स्वयंभू (नैसर्गिक) मूर्ती आहेत. मूर्तीची सोंड उजव्या बाजूला असून (वाममुखी) हे दुर्मीळ स्वरूप आहे. मूर्तीवर सिंदूर चढवलेला असतो.
12. लेण्याद्रीला “गिरिजात्मज” का म्हणतात?
“गिरिजा” म्हणजे पार्वती आणि “आत्मज” म्हणजे पुत्र. येथील गणपतीला पार्वतीने याच गुहेत जन्म दिल्याची पौराणिक कथा आहे, म्हणून या नावाने ओळखले जाते.
13. लेण्याद्रीजवळ राहण्यासाठी कोणते हॉटेल्स उपलब्ध आहेत?
जुन्नर येथे मध्यम श्रेणीतील हॉटेल्स उपलब्ध:
- MTDC जुन्नर
- शिवसागर लॉज
- यात्री निवास (मंदिर समितीकडून)
14. मंदिराजवळ जेवणाची सोय उपलब्ध आहे का?
मंदिर परिसरात प्रसाद म्हणून नैवेद्य दिला जातो. जुन्नरमध्ये अनेक महाराष्ट्रीयन जेवणाचे हॉटेल्स आहेत.
15. लेण्याद्रीच्या गुहेत इतर कोणते देवता आहेत?
इतर लेण्यांमध्ये:
- शिवलिंग
- महिषासुरमर्दिनी देवीची मूर्ती
- बौद्ध स्तूपाचे अवशेष
16. मंदिरापर्यंत पोहोचण्यासाठी सर्वोत्तम वाहन सुविधा कोणती?
खाजगी वाहनाने जाणे सोयीचे. पुणे-नाशिक महामार्गावरून जुन्नरला जाऊन तेथून लेण्याद्रीसाठी स्थानिक वाहने उपलब्ध.
17. लेण्याद्री मंदिराचा पिन कोड काय आहे?
मंदिराचा पिन कोड: 410502 (जुन्नर पोस्ट ऑफिस)
18. मंदिराच्या जवळ पार्किंग सुविधा आहे का?
होय, मंदिराच्या पायथ्याशी मोफत पार्किंगची सोय उपलब्ध आहे. सप्ताहांत भीड असल्यास जागा मिळणे अवघड होऊ शकते.
19. लेण्याद्री मंदिराचा संपर्क नंबर काय आहे?
मंदिर कार्यालय: 02135-222XXX (अधिकृत क्रमांकासाठी MTDC जुन्नरशी संपर्क साधावा)
20. हे मंदिर अष्टविनायक यात्रेमध्ये का समाविष्ट आहे?
पौराणिक कथेनुसार, परशुरामांनी केलेल्या तपस्येमुळे गणपती येथे प्रकट झाले, म्हणून अष्टविनायक यात्रेतील हे एक पवित्र स्थान मानले जाते.
21. लेण्याद्री येथे किती वेळ लागतो?
मुख्य दर्शनासाठी 1 तास पुरेसा, परंतु संपूर्ण लेणी पाहण्यासाठी 2-3 तासांचा वेळ लागू शकतो.
22. मंदिराजवळ कोणती बाजारपेठ आहे?
जुन्नर बस स्टँडजवळ छोटी बाजारपेठ आहे जेथे पूजा सामग्री, फळे आणि स्थानिक हस्तकला उत्पादने मिळतात.
23. लेण्याद्री मंदिरात विशेष पूजा कोणती आहे?
“सत्यनारायण पूजा” आणि “गणपती अभिषेक” ही विशेष पूजा केली जाते. पूजेसाठी आधी कार्यालयात नोंदणी करावी लागते.
24. हे मंदिर ASIO कडून संरक्षित आहे का?
होय, भारतीय पुरातत्त्व विभाग (ASI) ने या लेण्यांचे जतन केले आहे कारण याचा बौद्ध काळातील ऐतिहासिक महत्त्व आहे.
25. लेण्याद्रीच्या गुहेत प्रवेशासाठी शुल्क आकारले जाते का?
नाही, दर्शनासाठी कोणतेही प्रवेश शुल्क नाही, परंतु विशेष पूजेसाठी दान देणे अपेक्षित असते.
26. मंदिर परिसरात पाण्याची सोय आहे का?
होय, मंदिराच्या पायथ्याशी शुद्ध पिण्याच्या पाण्याची सोय उपलब्ध आहे. पायऱ्यांवरही काही ठिकाणी पाण्याचे नळ आहेत.
27. लेण्याद्री येथील हवामान कसे असते?
उन्हाळ्यात तापमान 38°C पर्यंत जाते तर हिवाळ्यात 12°C पर्यंत खाली येते. पावसाळ्यात लेण्यांमध्ये पाण्याचा निचरा होतो म्हणून जुलै-सप्टेंबर दरम्यान जाणे टाळावे.
28. मंदिराच्या आत मोबाईल फोन वापरता येतो का?
होय, परंतु साइलंट मोडवर ठेवण्याची विनंती केली जाते. लेण्यांमध्ये नेटवर्क सिग्नल कमकुवत असू शकते.
29. लेण्याद्री मंदिराशी संबंधित कोणती पौराणिक कथा आहे?
कथेनुसार, परशुरामांनी येथे तप केल्यावर गणपती प्रसन्न झाले आणि त्यांना परशु (कुऱ्हाड) देऊन आशीर्वाद दिला. त्या कुऱ्हाडीनेच परशुरामांनी सह्याद्री पर्वतरांगा तयार केल्या.
30. मंदिरात कोणती विशेष प्रथा आहे?
भक्त “गिरिजात्मज पदuka” (गणपतीच्या पावलांचे प्रतीक) घरी नेतात आणि त्यांच्या पूजाघरात ठेवतात. ही प्रथा विशेषतः महाराष्ट्रात पाहायला मिळते.
31. लेण्याद्री मंदिराचा ड्रेस कोड काय आहे?
पारंपरिक पोशाक (साडी/धोतर) श्रेयस्कर, परंतु कोणताही औपचारिक पोशाख स्वीकार्य आहे. टोपी/पादत्राणे आत परवानगी नाही.
32. मंदिर परिसरात सार्वजनिक स्वच्छता सुविधा आहेत का?
होय, पायऱ्यांच्या सुरुवातीला शौचालये आणि सार्वजनिक वॉशबेसिन उपलब्ध आहेत. परिसर स्वच्छ ठेवण्याची विनंती केली जाते.
33. लेण्याद्री येथे रात्री मुक्काम करता येतो का?
मंदिरात रात्री मुक्कामाची सोय नाही, परंतु जुन्नरमध्ये अनेक लॉजिंग पर्याय उपलब्ध आहेत.
34. मंदिरात कोणती भाषा बोलली जाते?
मराठी प्राथमिक भाषा, परंतु हिंदी आणि इंग्रजी चालते. काही पुजारी संस्कृत श्लोकांचे भाषांतर सांगतात.
35. लेण्याद्री मंदिराच्या जवळ एटीएम सुविधा आहे का?
जुन्नर बस स्टँडजवळ SBI, HDFC आणि इतर बँकांचे एटीएम उपलब्ध आहेत. मंदिराजवळ एटीएम नाही.
36. मंदिराच्या पायऱ्या चढताना कोणत्या सावधानता घ्याव्यात?
- वृद्धांनी स्टिक/सहारा वापरावा
- पावसाळ्यात पायऱ्या घसरट होतात
- पाण्याची बाटली सोबत ठेवावी
- गर्दीत लहान मुलांना चांगल्या प्रकारे पहावे
37. लेण्याद्री येथे ड्रोन कॅमेरा चालवता येईल का?
नाही, ASI नियमांनुसार लेण्यांच्या 500 मीटर परिसरात ड्रोन प्रतिबंधित आहे. विशेष परवानगी आवश्यक.
38. मंदिरातील प्रसाद म्हणून काय दिले जाते?
लाडू आणि मोदक हा मुख्य प्रसाद. काही वेळा फळे आणि नारळ देखील वाटले जातात.
39. लेण्याद्री मंदिराच्या जवळ पेट्रोल पंप आहे का?
जुन्नर-नारायणगाव रोडवर इंडियन ऑइल पेट्रोल पंप आहे (मंदिरापासून 4 किमी).
40. मंदिराच्या आजूबाजूला इतर कोणती पर्यटन स्थळे आहेत?
- शिवनेरी किल्ला (छत्रपती शिवाजी महाराजांचे जन्मस्थान)
- हरिश्चंद्रगड
- ओझर विहार
- भीमाशंकर ज्योतिर्लिंग (अंदाजे 90 किमी अंतरावर)
41. लेण्याद्री मंदिरासाठी सर्वात योग्य वेळ कोणती?
ऑक्टोबर ते फेब्रुवारी हा हवामानाच्या दृष्टीने उत्तम कालावधी. उन्हाळ्यात (एप्रिल-जून) दुपारी तापमान जास्त असते.
42. मंदिराचे दर्शनीय तास काय आहेत?
साधारणपणे सकाळ 5:30 ते संध्याकाळ 8:00 पर्यंत. विशेष उत्सवांदरम्यान वेळा बदलू शकतात.
43. लेण्याद्री मंदिरात विशेष कोणते उत्सव साजरे केले जातात?
- गणेश चतुर्थी (भाद्रपद शुद्ध चतुर्थी)
- माघी गणेश जयंती
- गुढी पाडवा
- दीपावलीच्या दिवशी विशेष पूजा
44. मंदिरात फोटोग्राफी करण्यास परवानगी आहे का?
मुख्य मंदिराच्या आत फोटोग्राफी प्रतिबंधित आहे, परंतु बाहेरील भागात (लेण्यांच्या वास्तू) फोटो घेता येतात.
45. वृद्ध किंवा अपंग व्यक्तींसाठी सोयी आहेत का?
283 पायऱ्या चढाव्या लागतात त्यामुळे वृद्धांसाठी कठीण जाऊ शकते. पालखी सेवा उपलब्ध नाही, परंतु स्थानिक लोक मदतीसाठी उपलब्ध असतात.
46. अष्टविनायक यात्रेचा क्रम कोणता?
लेण्याद्री ही सहावी पीठे:
- मोरगाव (मयूरेश्वर)
- सिद्धटेक
- पाली
- महड
- ओझर
- लेण्याद्री
- रांजणगाव
- थेऊर
(अधिक माहितीसाठी MTDC चे अधिकृत मार्गदर्शक पुस्तक किंवा https://ashtavinayak.org ही वेबसाइट पहा)