एक अद्वितीय वैशिष्ट्य – उजव्या सोंडेचा गणपती
सांगलीतील गणपती मंदिर हे महाराष्ट्रातील प्रसिद्ध धार्मिक स्थळ आहे,
जिथे ‘सांगलीतील गणपती मंदिर’ भक्तांची मोठी गर्दी होते
सांगलीतील गणपती मंदिर हे महाराष्ट्रातील एक प्रसिद्ध धार्मिक स्थळ आहे. येथे भक्तांची मोठी गर्दी होते आणि विशेषतः उजव्या सोंडेची पंचधातूची मूर्ती येथे विराजमान आहे. सांगलीतील गणपती मंदिरामध्ये विविध धार्मिक आणि सांस्कृतिक कार्यक्रम नियमितपणे आयोजित केले जातात…
- मूर्तीची सर्वात खास बाब:
सांगलीतील गणपती मूर्ती उजव्या सोंडेचा आहे. - धार्मिक महत्त्व:
हिंदू शास्त्रांनुसार, उजव्या सोंडेचा गणपती विशेष शक्तिशाली आणि अधिक जागृत (जागृत देवता) मानला जातो.
अशा मूर्तींच्या पूजेची पद्धत अत्यंत कठोर असते. - तामसिक गुण कमी आणि प्रचंड शक्ती:
उजव्या सोंड्यामुळे मूर्तीमध्ये तामसिक गुण कमी मानले जातात आणि ती भक्तांसाठी प्रचंड ऊर्जा व आशीर्वाद देणारी असते.
पंचधातू निर्मिती
- मूर्ती पंचधातू (सोनं, चांदी, तांबा, जस्त, शिसं) पासून बनवलेली आहे.
- या धातूंचा संगम मूर्तीला शुद्धता, दीर्घायुषीपणा आणि अध्यात्मिक उर्जा प्रदान करतो.
सुवर्णाभूषित मूर्ती
- मूर्तीवर एकूण १२५ किलो सोन्याचे अलंकार आहेत.
- मुकुट, हार, बाजूबंद, कंठी, कमरपट्टा यांसारखे विविध सोन्याचे दागिने मूर्तीला शोभतात.
- त्यामुळे ही मूर्ती महाराष्ट्रातील सर्वाधिक सोन्याने सजवलेली गणपती मूर्ती म्हणून ओळखली जाते.
मूर्तीची उंची व देखावा
- मूर्तीची उंची सुमारे ४ फूट आहे.
- गणपती प्रसन्न मुद्रा, गोल मणक्याचा चेहरा, मोठे कान, आणि शांत तेजस्वी डोळ्यांनी विराजमान आहेत.
- मूर्ती कमळपुष्पावर बसलेली असून, बाजूला मूषक (वाहन) आणि मोदक यांचे दर्शन होते.
धार्मिक महत्त्व
- या मूर्तीला “जागृत मूर्ती” मानले जाते. म्हणजे भक्तांच्या संकल्प व मागण्या लवकर पूर्ण होतात.
- सांगलीतील स्थानिक लोक या गणपतीला आपला ग्रामदैवत मानतात.
- विशेषतः मंगळवारी येथे नवसपूर्तीसाठी भाविक मोठ्या संख्येने येतात.
- लग्न, नोकरी, आरोग्य, बाळगोरा यांसाठी नवस केला जातो.
ऐतिहासिक दृष्टीने
- मूर्तीची स्थापना १८व्या शतकात पटवर्धन घराण्याच्या कारकिर्दीत झाली.
- मूळ मूर्तीची प्राणप्रतिष्ठा पटवर्धन संस्थानचे राजे यांनी विधीने केली.
- सोन्याचे अलंकार संस्थान व भाविकांच्या दानातून एकत्रित करण्यात आले.
विशेष पूजा व आरत्या
- मंगळवार, संकष्टी चतुर्थी, गणेश चतुर्थी यासारख्या दिवशी विशेष पूजा, महाआरती आणि फुलांनी सजावट केली जाते.
- गणेशोत्सवात मूर्तीला नवीन दागिने, पोशाख आणि फुलांनी सजवले जाते.
सुरक्षाव्यवस्था
- इतक्या मौल्यवान मूर्तीमुळे मंदिरात २४x७ सीसीटीव्ही आणि पोलीस सुरक्षा असते.
- गणेश चतुर्थीच्या काळात दर्शनासाठी विशेष सुरक्षा रचना केली जाते.
स्थापत्यशास्त्र आणि वास्तुकला
- मंदिराची रचना काळ्या दगडापासून केली आहे, जो जोतिबा डोंगररांगेतील डोंगरांपासून आणलेला आहे.
- प्रवेशद्वार नैसर्गिक रंगाच्या लाकडाचे कोरलेले आहे.
- मंदिरात मोठा सभामंडप, उंच व्यासपीठ आणि ‘नागरखाना’ आहे.
- मूर्तीचे दर्शन सर्वत्र होईल अशा प्रकारे वास्तुशास्त्र रचना केली गेली आहे.
मूर्ती आणि पूजा पद्धती
- मूर्ती तांब्याच्या बनवलेली असून मुख्य गर्भगृहात स्थित आहे.
- उजव्या सोंड्याची मूर्ती ‘जागृत’ मानली जाते.
- रोज सकाळी व संध्याकाळी महाआरती, पंचामृत पूजा, अभिषेक यांचे आयोजन होते.
गणेशोत्सव आणि रथोत्सव परंपरा
- गणेशोत्सव भाद्रपद शुद्ध चतुर्थीपासून सुरू होतो व ५ दिवस चालतो.
- १७८५ साली सुरू झालेल्या रथोत्सवात ३० फूट उंच लाकडी रथ सजवला जातो.
- गणपतीची मूर्ती या रथावर ठेवून विसर्जनासाठी नेली जाते.
- हजारो भक्त रथ ओढतात, ज्यामुळे सामाजिक एकात्मता व संस्कृतीला चालना मिळते.
ऐतिहासिक महत्त्व
- मंदिराची स्थापना १७७९ साली परशुराम भाऊ पटवर्धन यांनी केली.
- ते पेशव्यांचे सरसेनापती होते आणि दक्षिण भारतातील लढायांमध्ये सहभागी होते.
- त्यांनी तासगावात श्रीरंगपट्टणमधील भव्य मंदिरांच्या प्रभावाखाली येऊन सांगलीत भव्य मंदिर बांधण्याचा निर्णय घेतला.
- १७९९ मध्ये त्यांच्या पुत्र अप्पा पटवर्धन यांनी बांधकाम पूर्ण केले.
परिसर आणि संरचना
- मंदिर परिसरात मोठा चौकोनी आवार आहे.
- नारळाचे झाडे व इतर वृक्ष लावलेले आहेत.
- मुख्य प्रवेशद्वार लाल रंगाच्या दगडांनी बनवलेले आहे, ज्यावर सुंदर कोरीवकाम आहे.
सांस्कृतिक आणि सामाजिक महत्त्व
- सांगलीतील हा मंदिर धार्मिक व सांस्कृतिक केंद्र मानला जातो.
- दरवर्षी गणेश चतुर्थीला येथे भव्य उत्सव होतो, ज्यात हजारो भाविक सहभागी होतात.
- विविध धार्मिक आणि सांस्कृतिक कार्यक्रमांमुळे स्थानिक संस्कृतीला चालना मिळते.
कसे पोहोचाल?
- सांगली शहर महाराष्ट्र राज्याच्या पश्चिम भागात आहे.
- सांगली रेल्वे स्थानकापासून मंदिरापर्यंत साधारण ५ किमी अंतर आहे.
- सांगली बस स्थानकापासून मंदिर ३ किमी अंतरावर आहे.
- स्थानिक रिक्षा आणि टॅक्सी सेवा उपलब्ध आहेत.
मंदिर दर्शन वेळा
- सकाळी: 6:00 AM ते 12:00 PM
- सायंकाळी: 4:00 PM ते 9:00 PM
- विशेष दिवस: गणेश चतुर्थी, मंगळवार, संकष्टी – या दिवशी विशेष पूजा आणि गर्दी असते.
उपयुक्त सूचना
- गणेशोत्सवात मोठी गर्दी असते, त्यामुळे वेळेआधी पोहोचणे फायदेशीर.
- वरिष्ठ नागरिकांसाठी विशेष रांगा व सुविधा उपलब्ध.
- मंदिर परिसरात स्वच्छता व शिस्त राखावी.
- मोबाइल किंवा कॅमेरा काही वेळा दर्शनगृहात नेण्यास बंदी असू शकते, याची पूर्वसूचना घ्यावी.
निष्कर्ष
सांगली गणपती मंदिरातील मूर्ती केवळ शिल्प नाही तर ती भक्ती, श्रद्धा, ऐतिहासिक वारसा आणि आध्यात्मिक ऊर्जा यांचे प्रतीक आहे.
उजव्या सोंडेचा गणपती, पंचधातूची निर्मिती, १२५ किलो सोन्याचे अलंकरण आणि जागृत मूर्तीचा दर्जा यामुळे ही मूर्ती महाराष्ट्रातील अत्यंत पवित्र आणि विशिष्ट आहे.
संदर्भ:
sangli.nic.in
आणखी काही हवं असल्यास किंवा एखाद्या विशिष्ट भागावर अधिक माहिती पाहिजे असल्यास जरूर सांगा!
निष्कर्ष
सांगली गणपती मंदिरातील मूर्ती ही केवळ एक शिल्प नाही, तर ती भक्ती, श्रद्धा, ऐतिहासिक वारसा आणि आध्यात्मिक ऊर्जेचे प्रतीक आहे. उजव्या सोंडेचा गणपती, पंचधातूची निर्मिती, १२५ किलो सोन्याचे अलंकरण आणि जागृत मूर्तीचे स्थान यामुळे ही मूर्ती महाराष्ट्रातील एक अत्यंत विशिष्ट व पवित्र मानली जाते.
FAQs
नक्की! सांगली गणपती मंदिरावरील ५० FAQs खाली h3 फॉरमॅटमध्ये आणि प्रश्न Bold करून दिले आहेत:
1. सांगली गणपती मंदिर कुठे आहे?
सांगली शहरात, महाराष्ट्र राज्यात हे मंदिर आहे.
2. सांगली गणपती मूर्तीची खासियत काय आहे?
ही मूर्ती उजव्या सोंडेची असून पंचधातूची बनलेली आहे.
3. मूर्तीवर किती सोन्याचे अलंकार आहेत?
१२५ किलो सोन्याचे अलंकार मूर्तीवर आहेत.
4. सांगली गणपती मूर्तीची उंची किती आहे?
सुमारे ४ फूट उंचीची आहे.
5. सांगली गणपती मूर्ती कोणत्या धातूंच्या बनलेली आहे?
पंचधातूंच्या (सोनं, चांदी, तांबा, जस्त, शिसं) मिश्रणाने बनलेली आहे.
6. सांगली गणपती मूर्तीला ‘जागृत मूर्ती’ का म्हणतात?
कारण भक्तांच्या संकल्पांना ती लवकर पूर्ण करते.
7. सांगली गणपती मंदिराची स्थापना कधी झाली?
१८व्या शतकात पटवर्धन घराण्याने केली.
8. सांगली गणपती मंदिरात पूजा कधी केली जाते?
सकाळी आणि संध्याकाळी नियमित पूजा होते.
9. सांगली गणपती मंदिरात कोणत्या दिवशी जास्त गर्दी असते?
मंगळवार, गणेश चतुर्थी आणि संकष्टी चतुर्थीला जास्त गर्दी असते.
10. सांगली गणपती मंदिरात दर्शनासाठी वेळ काय आहे?
सकाळी 6:00 ते 12:00 आणि सायंकाळी 4:00 ते 9:00.
11. सांगली गणपती मंदिरात रथोत्सव कधी होतो?
गणेशोत्सवाच्या काळात ५ दिवसांचा रथोत्सव होतो.
12. सांगली गणपती मूर्तीचा सोंडा कोणता आहे?
मूर्तीचा उजवा सोंडा आहे.
13. सांगली गणपती मूर्ती कोणत्या मुद्रामध्ये आहे?
प्रसन्न मुद्रा आणि शांत तेजस्वी डोळ्यांनी विराजमान आहे.
14. सांगली गणपती मंदिराला काय धार्मिक महत्त्व आहे?
ही मूर्ती भक्तांच्या मनोकामना पूर्ण करणारी आणि जागृत मानली जाते.
15. सांगली गणपती मंदिराचा स्थापत्यशास्त्र काय आहे?
काळ्या दगडापासून बनलेले मंदिर असून कोरवलेल्या लाकडाच्या दरवाजांनी सजवलेले आहे.
16. सांगली गणपती मंदिरात सुरक्षा व्यवस्था कशी आहे?
२४x७ सीसीटीव्ही आणि पोलीस सुरक्षा असते.
17. सांगली गणपती मूर्ती कोणत्या वंशाने स्थापना केली?
पटवर्धन घराण्याने स्थापना केली.
18. सांगली गणपती मंदिरात अभिषेक कधी होतो?
रोज सकाळी व संध्याकाळी अभिषेक होतो.
19. सांगली गणपती मंदिरात कोणते मुख्य उत्सव साजरे होतात?
गणेशोत्सव, मंगळवार, संकष्टी चतुर्थी.
20. सांगली गणपती मंदिरात रथ किती उंच आहे?
रथाची उंची सुमारे ३० फूट आहे.
21. सांगली गणपती मंदिराचा मुख्य आकर्षण काय आहे?
सोन्याने सजवलेली उजव्या सोंड्याची मूर्ती.
22. सांगली गणपती मंदिरात दर्शनासाठी काय नियम आहेत?
मोबाइल आणि कॅमेरे काही वेळा बंदी असू शकतात.
23. सांगली गणपती मंदिरात भक्तांसाठी सुविधा काय आहेत?
विशेष रांगा, वृद्धांसाठी सुविधा, शिस्त पालन.
24. सांगली गणपती मंदिरात पुजारी कोण आहेत?
स्थानिक पुजारी ज्यांना पारंपरिक पूजा पद्धत माहित आहे.
25. सांगली गणपती मंदिरात महाआरती कधी होते?
प्रत्येक मंगळवार व गणेशोत्सवात महाआरती.
26. सांगली गणपती मूर्तीचा रंग कसा आहे?
सोन्याचा चमकणारा रंग आणि पारंपरिक लाल-किंवा जांभळा रंग.
27. सांगली गणपती मंदिराच्या परिसरात काय आहे?
चौकोनी आवार, नारळाचे झाडे, कोरलेले लाल दगडी प्रवेशद्वार.
28. सांगली गणपती मंदिरात भक्तांसाठी कोणते कार्यक्रम होतात?
धार्मिक व सांस्कृतिक कार्यक्रम, कीर्तन, प्रवचन.
29. सांगली गणपती मंदिराचे नजीकचे रेल्वे स्थानक कोणते आहे?
सांगली रेल्वे स्थानक.
30. सांगली गणपती मंदिरात प्रवेश शुल्क आहे का?
नाही, मंदिरात दर्शनासाठी कोणतेही शुल्क नाही.
31. सांगली गणपती मूर्ती कोणत्या सणाशी संबंधित आहे?
गणेश चतुर्थीशी संबंधित.
32. सांगली गणपती मूर्तीच्या दर्शनासाठी कोणता काळ सर्वोत्तम आहे?
सकाळी लवकर किंवा संध्याकाळी.
33. सांगली गणपती मंदिराचा स्थापत्य प्रकार काय आहे?
नागर शैलीत बांधलेले.
34. सांगली गणपती मंदिरात कुठल्या प्रकारची पूजा केली जाते?
पंचामृत अभिषेक, फुलांची पूजा, दीपदान.
35. सांगली गणपती मूर्तीला पाहण्यासाठी किती वेळ लागतो?
साधारण १०-१५ मिनिटे.
36. सांगली गणपती मंदिराचे शेजारी कोणती ठिकाणे आहेत?
सांगलीत शंभू महादेव मंदिर, कृष्णा नदी.
37. सांगली गणपती मूर्तीला कोणते दगड वापरले आहेत?
पंचधातू आणि काळा दगड.
38. सांगली गणपती मंदिरात कोणती खास पूजा विधी आहे?
उजव्या सोंड्याच्या मूर्तीसाठी कठोर पूजा पद्धत.
39. सांगली गणपती मंदिराचे वार्षिक उत्सव कधी होतो?
भाद्रपद शुद्ध चतुर्थीपासून.
40. सांगली गणपती मंदिरात भेट देण्यासाठी सर्वोत्तम महिना कोणता आहे?
सप्टेंबर आणि ऑक्टोबर (गणेशोत्सवाचा काळ).
41. सांगली गणपती मंदिराचा इतिहास कोण लिहितो?
स्थानीय पुरातत्त्वज्ञ आणि इतिहासकार.
42. सांगली गणपती मूर्तीचे संरक्षण कसे होते?
स्थानीय प्रशासन व मंदिर समितीद्वारे.
43. सांगली गणपती मूर्ती किती वर्षांची आहे?
सुमारे २०० वर्षे जुनी.
44. सांगली गणपती मंदिरात स्वच्छतेची कशी काळजी घेतली जाते?
दररोज स्वच्छता कर्मचारी कार्यरत असतात.
45. सांगली गणपती मंदिराचे दर्शन करण्यासाठी कोणती वाहने वापरावी?
ऑटो, टॅक्सी, किंवा स्वतःचे वाहन.
46. सांगली गणपती मंदिरात भेट देताना कोणती वस्त्रे योग्य आहेत?
परंपरागत, शालीन वस्त्रे.
47. सांगली गणपती मंदिरात रात्रभर पूजा होऊ शकते का?
विशेष प्रसंगी, गणेशोत्सवात होऊ शकते.
48. सांगली गणपती मंदिरातील मूर्तीला कोणते दागिने आहेत?
हार, मुकुट, बाजूबंद, कमरपट्टा हे सोन्याचे दागिने.
49. सांगली गणपती मंदिराला भेट देताना कोणत्या वस्तू आवश्यक आहेत?
फुलं, मोदक, दिवा.
50. सांगली गणपती मंदिराचा धार्मिक महत्त्व काय आहे?
ही मूर्ती भक्तांसाठी आशीर्वाद देणारी, मनोकामना पूर्ण करणारी आहे.
Good