क्रमांक: २
स्थान: सिद्धटेक, अहमदनगर
कसे जावे
पुणे किंवा मुंबईहून अहमदनगर पर्यंत रेल्वे किंवा बसने प्रवास करणे शक्य आहे. अहमदनगरपासून साधारणपणे ४५-५० किमी अंतरावर सिद्धटेक आहे.
महत्त्व
इथे ब्रह्मदेवाने गणपतीची तपश्चर्या केली.
सिद्धविनायक मंदिर हे गणेशाच्या अष्टविनायकांपैकी एक महत्त्वाचे मंदिर आहे. येथे भगवान गणेशाची स्वयंभू मूर्ती आहे, आणि हे स्थान ‘सिद्धिविनायक’ म्हणून प्रसिद्ध आहे. पौराणिक कथांनुसार, ब्रह्मदेवाने येथे गणपतीची तपश्चर्या केली होती आणि त्या तपश्चर्येचा परिणाम म्हणून गणेशाची मूर्ती स्वयंभू रूपात प्रकटली.
यामुळे हे स्थान दिव्य शक्तींच्या प्रतीक म्हणून भक्तांचे प्रमुख श्रद्धास्थान बनले आहे. याची प्रमुख आकर्षण असलेली मूर्ती ही गणेशाची डावी सोंड असलेली मूर्ती आहे, जी अन्य अष्टविनायक मंदिरांमध्ये अत्यंत खास ठरते.
विशेषता
ही एकमेव डावी सोंडेची अष्टविनायक मूर्ती आहे.विशेषता: सिद्धविनायक मंदिराला “सिद्धिविनायक” म्हणून ओळखले जाते. गणेशाची स्वयंभू मूर्ती असलेले हे मंदिर धार्मिक दृष्ट्या महत्त्वाचे आहे. इथे गणेशाची मूर्ती दिव्य आणि शक्तिशाली मानली जाते, जी सर्व विघ्नांचा नाश करते.
सिद्धविनायक मंदिराची मुख्य विशेषता त्याची मूर्ती आहे, जी एकमेव डावी सोंड असलेली अष्टविनायक मूर्ती आहे. याच्या शारीरिक आणि धार्मिक स्वरूपामुळे येथे भेट देणारे भक्त त्याच्या दिव्यतेचा अनुभव घेतात.
पौराणिक आणि धार्मिक दृषटिकोनातून याचे महत्त्व खूप जास्त आहे. येथे विशेषत: धार्मिक तपश्चर्या केली जाते, आणि तेथे असलेल्या गणेशाची मूर्ती भक्तांच्या आस्थेला एक नवा आयाम देते.
कथा
भगवान विष्णूने मद्य आणि मदन यांचा नाश करण्यासाठी गणपतीची कृपा मागितली.
मंदिराच्या स्थानाशी संबंधित एक अत्यंत प्रभावी कथा आहे. कथेनुसार, भगवान विष्णूने मद्य आणि मदन यांचा नाश करण्यासाठी गणेशाची कृपा मागितली.
या ठिकाणी गणेशाने स्वयंभू रूप धारण करून, त्याच्या शक्तीने विघ्नांचा नाश केला आणि सर्व विश्वाला सौम्यता आणि शांती दिली. ह्याच कारणास्तव हे स्थान सिद्धविनायक म्हणून ओळखले जात आहे. या मंदिराचा महत्त्व पौराणिक संदर्भांसह त्याच्या तात्कालिक इतिहासात देखील शोधला जातो.
मंदिराची ऐतिहासिक पार्श्वभूमी
श्री सिद्धविनायक मंदिर, सिद्धहटेक, अहमदनगर जिल्ह्यातील एक अत्यंत महत्त्वपूर्ण अष्टविनायक मंदिर आहे. हे मंदिर भगवान गणेशाच्या पवित्र स्थानांमध्ये एक प्रमुख स्थान घेतो. सिद्धहटेक हे एक ऐतिहासिक गाव आहे, जिथे श्री गणेशाची सिद्धिविनायक म्हणून पूजा केली जाते.
पौराणिक कथा सांगतात की भगवान गणेशाने येथे एक स्वयंभू रूप धारण केले आणि सर्व विघ्नांचा नाश करणाऱ्या ‘विघ्नेश्वर’ म्हणून दर्शन दिले. सिद्धिविनायक म्हणजे ‘सिद्धींचा देणारा’ गणेश, जो सर्व प्रकारच्या विघ्नांचा नाश करून भक्तांच्या इच्छांची पूर्तता करतो.
सिद्धहटेकचे ऐतिहासिक महत्त्व अत्यंत समृद्ध आहे, कारण इथे असलेली गणेशाची मूर्ती आपल्या ऐतिहासिक आणि धार्मिक महत्त्वामुळे जगभरातील भक्तांना आकर्षित करते. पौराणिक कथा सांगतात की, देवी पार्वतीच्या आग्रहावरून गणेशाने इथे आत्मप्रकाश प्रकट केला आणि त्याला सिद्धिविनायक म्हणून ओळखले गेले.
याच कारणामुळे सिद्धहटेक हे स्थान पवित्रतेचे आणि भक्तांसाठी एक प्रमुख साधना बनले आहे.
पौराणिक संदर्भात, या मंदिराचे महत्त्व आणखी प्रगल्भ होते. महाभारत कालीन कथांनुसार, भगवान गणेशाने सर्व विघ्नांचा नाश करणारे सिद्धिविनायक रूप घेऊन येथून भक्तांना आशीर्वाद दिले. यामुळे या मंदिराचा इतिहास हजारो वर्षांपासून मागे जातो आणि याच्या भक्तिमय परंपरेत एक अत्यंत दैवी आणि दिव्यत्वाचे दर्शन होते.
सिद्धविनायक मंदिराच्या इतिहासाची परंपरा अधिक प्रगल्भ करते आणि त्याच्या धार्मिक महत्त्वाला एक नवा आयाम देते. या स्थानाच्या महत्वाने महाभारत आणि रामायणच्या कथेतील विविध संदर्भ जोडले आहेत, ज्यामुळे भक्तांचे श्रद्धास्थान अधिक अद्वितीय बनले आहे.
मंदिराची स्थापत्यशास्त्र आणि वास्तुकला
श्री सिद्धविनायक मंदिराची स्थापत्यकला अत्यंत साधी आणि परंतु अभूतपूर्व आहे. मंदिराच्या रचनेमध्ये भारतीय स्थापत्यशास्त्रानुसार विविध घटकांचा समावेश केला आहे. मुख्य गर्भगृह आणि सभामंडप यांचा समावेश असलेल्या मंदिरात, गणेशाची मूर्ती असंख्य भक्तांच्या श्रद्धेला एका उच्च पातळीवर नेते. मंदिराची स्थापत्यशास्त्र विविध शास्त्रांचे सुंदर मिश्रण आहे, ज्यामुळे हे एक स्थापत्य कलेचे उदाहरण ठरते.
मंदिराच्या बाह्य रचनांमध्ये शास्त्रीय शिल्पकलेचे दर्शन होते, ज्यामुळे त्याचे सौंदर्य निखळ होते. खासकरून, मंदिराच्या स्तंभ, द्वार आणि परिसरातील शिल्प नक्षी लोकशाहीत, स्थापत्यशास्त्रात असलेल्या उत्कृष्टतेचे प्रतीक आहेत. भारतीय स्थापत्यकलेचा एक आदर्श उदाहरण असलेले, सिद्धविनायक मंदिर विविध आर्किटेक्चरल आणि सांस्कृतिक घटकांचे सौंदर्य दर्शवते.
गर्भगृहात असलेली श्री गणेशाची मूर्ती अत्यंत प्रभावी आणि आकर्षक आहे. मूर्तीला विशेष रूप दिले गेले आहे, ज्यामुळे भक्तांची श्रद्धा अधिक प्रगल्भ होऊन त्यांना धार्मिक ऊर्जा मिळते. गणेशाची ही मूर्ती अतिशय मोठ्या आणि आकर्षक आकारात आहे. मूर्तीसोबत असलेले नक्षीदार कलेचे काम त्याला एक सांस्कृतिक आणि धार्मिक आयाम देतो, ज्यामुळे भक्तांची श्रद्धा आणखी मजबूत होते.
सिद्धविनायक मंदिराची स्थापत्यकला साधेपणापासून उत्कृष्टतेपर्यंतचा प्रवास दर्शवते. मूळ रचनांमध्ये साधी आणि नेहमीची एकात्मता दाखवणारी शैली आहे, परंतु प्रत्येक घटकातील लहान छोटी कामगिरी एक अद्वितीय सौंदर्य निर्माण करते. प्रत्येक स्तंभ, दरवाजा, आणि इमारतीच्या दारात असलेली सुसंस्कृत शिल्पकामं, त्या कलेला दीर्घकाळ टिकवून ठेवणारी आहेत. अशा शिल्पकलेचा ठसा आपल्या प्रत्येक व्यक्तीवर पडतो.
धार्मिक महत्त्व आणि पूजा विधी
श्री सिद्धविनायक मंदिर पवित्रता आणि श्रद्धेचे प्रतीक आहे. हे मंदिर विघ्नहर्त्या गणेशाच्या पूजेचे स्थान म्हणून महत्त्वपूर्ण आहे. भक्त गणेशाच्या या रूपाचा आशीर्वाद घेण्यासाठी आणि आपल्या विघ्नांचा नाश करण्यासाठी येथे नियमितपणे येतात. मंदिराची ऐतिहासिक महत्त्व आपल्या धार्मिक परंपरेत आणि समाजातील संस्कृतीत अधिक प्रतिबिंबित झाली आहे.
श्री सिद्धविनायक मंदिरातील पूजा विधी अत्यंत समर्पित आणि धार्मिक तत्त्वज्ञानाशी संबंधित आहेत. भक्तगण तिथे नतमस्तक होऊन विघ्नहर्त्याच्या कृपेला प्राप्त करण्यासाठी प्रार्थना करतात. विशेषत: गणेश चतुर्थीच्या पर्वावर, मंदिर भरून जातं आणि भक्त एकत्र येऊन हर्षोल्लासात पूजा करतात. याशिवाय, अष्टविनायक यात्रा करणारे भक्त येथे जातात आणि श्री गणेशाची पूजा करून त्यांच्या व्रताची पूर्णता करतात. विशेषत: गणेश चतुर्थी आणि इतर धार्मिक उत्सवाच्या काळात मंदिरात विविध धार्मिक समारंभ आणि उत्सवांचे आयोजन केले जाते.
अष्टविनायक यात्रा म्हणजे महाराष्ट्रातील आठ गणेश मंदिरांची एक पवित्र परिक्रमा, आणि सिद्धहटेक हे एक महत्त्वाचे स्थान आहे. यासाठी, भक्त मोठ्या श्रद्धेने या स्थानाला भेट देतात आणि त्यांच्या आध्यात्मिक प्रक्रियेची पूर्णता साधतात. सिद्धहटेकच्या या महत्त्वामुळे, अष्टविनायक यात्रा केलेल्या प्रत्येक भक्ताच्या जीवनात एक मोठा आध्यात्मिक उत्कर्ष अनुभवला जातो.
स्थानिक कलेचा प्रसार
श्री सिद्धविनायक मंदिराच्या स्थापत्यशास्त्रात स्थानिक कला आणि शिल्पकलेचा एक अद्वितीय संगम दिसतो. मंदिराच्या शिल्पकला, सजावट आणि रचनांमध्ये स्थानिक कलाकारांनी एक सुंदर उदाहरण दिलं आहे. स्थानिक कलेच्या वापरामुळे मंदिराच्या सौंदर्यात एक निराळा रंग भरण्यात आला आहे, जो एकदा पाहिल्यावर मनाला शांती देतो. प्रत्येक शिल्प आणि मूर्तीतील नक्षी कला, तिच्या सुसंस्कृततेसह स्थानिक कलेचे उत्कृष्ट उदाहरण आहे.
सिद्धविनायक मंदिराच्या स्थापत्यकलेला स्थानिक शिल्पकलेचे आदर्श म्हणून ओळखले जाते. स्थानिक कलाकारांच्या योगदानामुळे, मंदिराच्या स्थापत्य कलेत एक अद्वितीयता आढळते, जी त्याच्या स्थापत्यशास्त्राला एक आधुनिक आणि ऐतिहासिक दृष्टिकोन प्रदान करते. यामुळे, हे मंदिर स्थानिक कलेचा आदर्श म्हणून पाहिले जाते, आणि हे प्रत्येक भव्य शिल्प किंवा सजावट एक सांस्कृतिक आणि धार्मिक वारसा समोर आणते.
सामाजिक आणि सांस्कृतिक महत्त्व
सिद्धविनायक मंदिर केवळ एक धार्मिक स्थळ नाही, तर ते समाजाच्या सांस्कृतिक आणि सामाजिक जीवनाचे एक महत्त्वपूर्ण अंग आहे. मंदिराच्या सभामंडपात जणू सामाजिक एकता आणि विविधतेतील एकतेचा संदेश दिला जातो. येथे मंदिराच्या प्रांगणात भक्त विविध सामाजिक आणि आर्थिक स्थितींमधून येतात आणि सर्व एकत्र येऊन पूजा करतात. यामुळे, सिद्धविनायक मंदिर एक प्रकारे समुदायाच्या एकतेचा प्रतीक बनतो. मंदिराने एक सकारात्मक सामाजिक पर्यावरण तयार केले आहे, जिथे विविध व्यक्ती आपल्या कष्टांवर विजय मिळवण्यासाठी एकत्र येतात.
सिद्धविनायक मंदिराच्या परिसरात होणाऱ्या धार्मिक समारंभांमध्ये स्थानिक कलेचे आणि संगीताचे महत्त्व असते. स्थानिक कलाकार आणि संगीतकार विविध धार्मिक उत्सवात भाग घेतात, जे त्यांना एकप्रकारे श्रद्धेचा भाग म्हणून पाहिलं जातं. यामुळे मंदिराचे सांस्कृतिक महत्त्व आणखी वाढते, आणि ते आपल्या कलेच्या संरक्षणासाठी एक उदाहरण बनतं.
नवीन तंत्रज्ञान आणि पर्यटनाचा प्रभाव
सिद्धविनायक मंदिराचे एक आणखी महत्त्वपूर्ण आयाम म्हणजे त्याचे पर्यटन आणि त्यावर आधारित आधुनिक प्रभाव. दरवर्षी लाखो भक्त मंदिराच्या दर्शनासाठी येतात, आणि यामुळे स्थानिक अर्थव्यवस्थेला प्रोत्साहन मिळते.
मंदिराच्या सभामंडपात होणाऱ्या विविध उत्सवांमुळे पर्यटन वाढतं आणि विविध संस्कृतींच्या लोकांना एकत्र आणण्यात मदत होते.
नवीन तंत्रज्ञानाच्या वापरामुळे, मंदिराची देखभाल आणि व्यवस्थापन अधिक प्रभावीपणे होत आहे. मंदिर परिसरातील स्वच्छतेसाठी अत्याधुनिक यंत्रणा वापरण्यात आलेली आहे,
आणि तसेच, डिजिटल माध्यमांचा वापर भक्तांना अधिक सुलभ आणि सुरक्षित दर्शन अनुभव देण्यासाठी केला जात आहे. यामुळे, भक्तांची मंदिरातील अनुभूती अधिक आरामदायक आणि समाधानी होण्यास मदत होते.
निष्कर्ष
श्री सिद्धविनायक मंदिर, सिद्धहटेक, महत्त्वपूर्ण धार्मिक, सांस्कृतिक, आणि ऐतिहासिक दृष्टिकोनातून एक अनमोल स्थळ आहे. मंदिराची स्थापत्यशास्त्र, त्यातील शिल्पकला, त्याची धार्मिक महत्त्वता आणि भक्तांच्या एकात्मतेचा संदेश यामुळे हे स्थान एक आदर्श बनले आहे. सिद्धविनायक मंदिर हे स्थानिक कलेचे, धार्मिक आणि सांस्कृतिक दृष्टिकोनाचे एक उत्तम उदाहरण आहे, ज्यामुळे भक्तगण आणि समाज एकत्र येऊन धार्मिक आणि सांस्कृतिक मूल्यांच्या मार्गदर्शनाखाली एकत्र येतात. याच्या स्थापत्य कलेने, धार्मिक अनुष्ठानांनी, आणि स्थानिक कलेने सिद्धविनायक मंदिरला एक ऐतिहासिक आणि सांस्कृतिक महत्त्व दिले आहे, जे भविष्यातही कायम राहील.
सिद्धटेक मंदिराशी संबंधित प्रश्न (FAQs)
सिद्धटेक मंदिर कोणत्या जिल्ह्यात आहे?
सिद्धटेक मंदिर अहमदनगर जिल्ह्यात आहे.
सिद्धटेक मंदिर का प्रसिद्ध आहे?
हा अष्टविनायकांपैकी एक मंदिर आहे आणि येथे डाव्या सोंडेची गणेशमूर्ती आहे.
सिद्धटेक मंदिराचा इतिहास काय आहे?
पौराणिक कथेनुसार, ब्रह्मदेवाने येथे तप केल्याने गणेश प्रकट झाले.
सिद्धटेक मंदिरात कोणती विशेष पूजा केली जाते?
मंगळवारी विशेष पूजा आणि गणेश चतुर्थीला मोठा उत्सव साजरा केला जातो.
सिद्धटेक मंदिर कसे पोहोचाल?
अहमदनगरमधून बस किंवा टॅक्सीने सिद्धटेकला जाता येते.
सिद्धटेक मंदिराचे नाव सिद्धटेक असे का?
ब्रह्मदेवाच्या तपश्चर्येमुळे येथे गणेश सिद्ध झाले, म्हणून याला सिद्धटेक म्हणतात.
सिद्धटेक मंदिराची वास्तुकला कशी आहे?
हिंदू स्थापत्यशैलीत बांधलेले हे मंदिर साधे परंतु भव्य आहे.
सिद्धटेक मंदिराजवळ कोणती पर्यटन स्थळे आहेत?
अहमदनगर किल्ला, शिर्डी आणि शनि शिंगणापूर जवळची प्रसिद्ध स्थळे आहेत.
सिद्धटेक मंदिरात कोणते उत्सव साजरे केले जातात?
गणेश चतुर्थी, मंगळवारी विशेष पूजा आणि अष्टविनायक यात्रा.
सिद्धटेक मंदिराचे दर्शन वेळ काय आहे?
सकाळ ६ ते रात्री ९.
सिद्धटेक मंदिरात कोणती धार्मिक कथा आहे?
भगवान विष्णूंनी येथे गणपतीची कृपा मागितली होती.
सिद्धटेक मंदिर का अष्टविनायकांपैकी एक मानले जाते?
कारण येथील गणेशमूर्ती स्वयंभू आहे आणि ती अष्टविनायक यात्रेमध्ये समाविष्ट आहे.
सिद्धटेक मंदिरातील गणेशमूर्तीचे वैशिष्ट्य काय आहे?
डाव्या सोंडेची ही एकमेव अष्टविनायक मूर्ती आहे.
सिद्धटेक मंदिराच्या जवळ कोणते हॉटेल्स आहेत?
अहमदनगरमध्ये विविध हॉटेल्स उपलब्ध आहेत.
सिद्धटेक मंदिरात फोटो काढता येतात का?
होय, परंतु गर्भगृहात फोटो काढण्यास मनाई आहे.
सिद्धटेक मंदिरात एंट्री फी आहे का?
नाही, दर्शनासाठी कोणतीही फी नाही.
सिद्धटेक मंदिरात पार्किंग सुविधा आहे का?
होय, मंदिराजवळ पार्किंग सुविधा उपलब्ध आहे.
सिद्धटेक मंदिरात विशेष आरती केली जाते का?
होय, सकाळी आणि संध्याकाळी विशेष आरती केली जाते.
सिद्धटेक मंदिरात भक्तांसाठी अन्न व्यवस्था आहे का?
होय, मंदिर परिसरात अन्नसत्र चालते.
सिद्धटेक मंदिरात जाण्यासाठी सर्वोत्तम वेळ कोणती?
गणेश चतुर्थी सोडून इतर दिवशी सकाळी जाणे चांगले.
सिद्धटेक मंदिराजवळ बाजार आहे का?
होय, मंदिराजवळ छोटे बाजार आहेत.
सिद्धटेक मंदिरात कोणती सेवा उपलब्ध आहे?
पूजा सामग्री, गाइड आणि प्रसाद सेवा उपलब्ध आहेत.
सिद्धटेक मंदिरात बस थांबा आहे का?
होय, मंदिराजवळ बस थांबा आहे.
सिद्धटेक मंदिराचा पिन कोड काय आहे?
४१४१०५.
सिद्धटेक मंदिरात ऑनलाइन पूजा बुक करता येते का?
होय, मंदिराच्या अधिकृत वेबसाइटवरून बुकिंग करता येते.
सिद्धटेक मंदिराचा संपर्क नंबर काय आहे?
मंदिर कार्यालय: ०२४८८-XXXXXX.
सिद्धटेक मंदिरात विशेष प्रार्थना केली जाते का?
होय, विघ्ननाशक स्तोत्र आणि गणेश आरती केली जाते.
सिद्धटेक मंदिरात दर्शनासाठी किती वेळ लागतो?
साधारणपणे १ ते २ तास.
सिद्धटेक मंदिरात ठेवण्यासाठी जोडा आहे का?
होय, मंदिरात जोडा ठेवण्याची सुविधा आहे.
सिद्धटेक मंदिरात पाण्याची सोय आहे का?
होय, शुद्ध पाण्याची व्यवस्था आहे.
सिद्धटेक मंदिरात व्हीलचेअर सुविधा आहे का?
होय, व्हीलचेअर सुविधा उपलब्ध आहे.
सिद्धटेक मंदिरात कोणते प्रसाद मिळतात?
लाडू, मोदक आणि फळांचा प्रसाद मिळतो.
सिद्धटेक मंदिरात ध्यान करण्यासाठी जागा आहे का?
होय, मंदिर परिसरात शांत कोपऱ्यात ध्यान करता येते.
सिद्धटेक मंदिरात पूजाअर्चा करणाऱ्या पुजाऱ्यांची उपलब्धता?
होय, पुजारी पूजा करण्यासाठी उपलब्ध आहेत.
सिद्धटेक मंदिरात विविध भाषा बोलणारे गाइड आहेत का?
होय, हिंदी, मराठी आणि इंग्रजी भाषा बोलणारे गाइड उपलब्ध आहेत.
सिद्धटेक मंदिरात एटीएम सुविधा आहे का?
होय, मंदिराजवळ एटीएम उपलब्ध आहे.
सिद्धटेक मंदिरात प्रवास करण्यासाठी सर्वोत्तम मार्ग कोणता?
स्वतःच्या वाहनातून किंवा टॅक्सीने जाणे सोयीचे.
सिद्धटेक मंदिरात राहण्यासाठी धर्मशाळा आहे का?
होय, मंदिराजवळ धर्मशाळा उपलब्ध आहे.
सिद्धटेक मंदिरात मोबाइल चार्जिंग सुविधा आहे का?
होय, मोबाइल चार्जिंग पॉइंट्स उपलब्ध आहेत.
सिद्धटेक मंदिरात प्रवेशासाठी कोणते दस्तऐवज आवश्यक आहेत?
कोणत्याही ओळखपत्राची आवश्यकता नाही.
सिद्धटेक मंदिरात पालकांसोबत बालकांना घेऊन जाता येईल का?
होय, मंदिर परिसर बालकांसाठी सुरक्षित आहे.
सिद्धटेक मंदिरात पेट असू शकते का?
नाही, मंदिरात पेट प्रतिबंधित आहे.
सिद्धटेक मंदिरात कोणत्या ऋतूत जाणे चांगले?
हिवाळ्यात किंवा पावसाळ्यात जाणे आरामदायक.
सिद्धटेक मंदिरात जवळचे रेल्वे स्थानक कोणते?
अहमदनगर रेल्वे स्थानक जवळचे आहे.
सिद्धटेक मंदिरात जाण्यासाठी किती खर्च येतो?
प्रवास आणि पूजेच्या सामग्रीवर अवलंबून खर्च बदलतो.
सिद्धटेक मंदिरात कोणते धार्मिक ग्रंथ उपलब्ध आहेत?
गणेश पुराण, गणेश स्तोत्रे इत्यादी धार्मिक पुस्तके मिळतात.
सिद्धटेक मंदिरात जाण्यासाठी कोणती एप्स उपयुक्त आहेत?
Google Maps आणि IRCTC अँप उपयुक्त आहेत.
सिद्धटेक मंदिरात जाण्यासाठी टूर पॅकेजेस उपलब्ध आहेत का?
होय, अनेक ट्रॅव्हल एजन्सीज यात्रा पॅकेजेस ऑफर करतात.
सिद्धटेक मंदिरात कोणते स्थानिक पदार्थ चवण्यासारखे आहेत?
पुरण पोळी, भाकरी आणि महाराष्ट्रीयन थाळी.
सिद्धटेक मंदिरात जाण्यासाठी सर्वोत्तम वाहतूक माध्यम कोणते?
स्वतःच्या वाहनातून जाणे सर्वात सोयीचे.
सिद्धटेक मंदिरात जाण्यासाठी काही सूचना?
सन्माननीय वस्त्र परिधान करा आणि मंदिराचे नियम पाळा.