श्री वरदविनायक मंदिर – अष्टविनायक यात्रेतील एक चौथे पवित्र स्थान

क्रमांक: ४

स्थान: महाड, रायगड

कसे जावे:

महाड हे रायगड जिल्ह्यातील प्रमुख शहर आहे. मुंबईहून महाड पर्यंत बस, कार, किंवा रेल्वेने जाऊ शकता. महाड येथून मंदिराच्या परिसरात पोहोचता येईल.

महत्त्व:

गणपती भक्तांना वर (आशीर्वाद) देतो अशी श्रद्धा.

विशेषता:

भक्त मूर्तीला स्पर्श करू शकतात. विशेषता: श्री वरदविनायक मंदिर हे महाडमध्ये स्थित आहे. इथे गणेशाची वरदविनायक रूपातील मूर्ती आहे. ह्या मूर्तीला भक्त आपल्या सर्व इच्छांची पूर्तता करण्यासाठी पूजतात. या मंदिराच्या भक्तिपंथात शांती आणि सिद्धी मिळविण्यासाठी नियमित पूजा केली जाते.

कथा:

ऋषी ऋषभदेव यांची तपश्चर्या याच ठिकाणी झाली.

श्री वरदविनायक मंदिर, महाड, हे अष्टविनायक यात्रेतील चौथे स्थान मानले जाते (किंवा काही प्रवासक्रमांनुसार तिसरे मानले जाते).

हे मंदिर रायगड जिल्ह्यातील महाड या ठिकाणी वसलेले आहे. श्री वरदविनायक मंदिर महाड शहराच्या जवळ असलेल्या एक अत्यंत महत्त्वपूर्ण आणि पवित्र स्थळ आहे. या मंदिराची स्थापना आणि त्याचा इतिहास धार्मिक, सांस्कृतिक, आणि पौराणिक दृषटिकोनातून खूप प्रसिद्ध आहे. हे मंदिर एक अत्यंत पवित्र स्थान मानले जाते, आणि त्या ठिकाणी जाताना भक्तांना आध्यात्मिक शांती मिळते. महाड शहराच्या आसपास असलेल्या निसर्गाच्या सुंदरतेमुळे आणि मंदिराच्या शांत वातावरणामुळे, या ठिकाणी येणारे भाविक एक अनोखी आध्यात्मिक अनुभूती घेतात.

🕉️ श्री वरदविनायक मंदिराचे अष्टविनायक यात्रेमधील विशेष महत्त्व

अष्टविनायक यात्रा ही महाराष्ट्रातील एक अत्यंत प्रसिद्ध धार्मिक यात्रा आहे, जी भगवान गणेशाच्या आठ प्रमुख मंदिरांचा समावेश करते. श्री वरदविनायक मंदिर हा अष्टविनायक यात्रेतील चौथा प्रमुख स्थान आहे. या मंदिराचे विशेष महत्त्व त्याच्या पौराणिक कथेवर आधारित आहे, आणि येथे भगवान गणेशाचा “वर” देणारा रूप म्हणून पूजन केला जातो.

वरदान देणारा गणपती: ‘वरद’ म्हणजे ‘वरदान देणारा’, आणि ‘विनायक’ म्हणजे गणेश.

श्री वरदविनायक मंदिराची मूर्ती या रूपात पूजली जाते, ज्या मूर्तीकडे भक्त आशीर्वाद मिळवण्यासाठी वळतात. या मूर्तीला संकल्पांच्या पूर्ततेचे प्रतीक मानले जाते. भक्त या स्थळी येऊन आपल्या सर्व इच्छांची पूर्तता करण्यासाठी व्रत पूजा करतात आणि गणपतीला अनंत आशीर्वाद प्राप्त करण्यासाठी प्रार्थना करतात. त्यामुळे या मंदिराचा महत्वाचा भाग म्हणून संकल्पपूर्तीच्या भावनेचा महत्त्वपूर्ण स्थान आहे.

स्वयंभू मूर्ती: श्री वरदविनायक मंदिरातील गणेशाची मूर्ती स्वयंभू आहे, म्हणजे ती नैसर्गिकरित्या प्रकट झालेली मानली जाते. या मूर्तीसाठी असलेल्या पौराणिक कथेप्रमाणे, मूर्ती एका शेवग्याच्या झाडाखाली सापडली होती. हेच कारण आहे की या मूर्तीस ‘स्वयंभू गणेश’ मानले जाते, ज्याला महत्त्वपूर्ण आशीर्वाद देणारा मानले जाते.

पूजेला विशेष महत्त्व:

अष्टविनायक यात्रा करणारे भक्त श्री वरदविनायक मंदिराचे दर्शन घेताना त्याच्या आशीर्वादांची प्रार्थना करतात आणि व्रतपूजा करतात. मंदिरात खास पूजेचे आणि धार्मिक विधींचे आयोजन केले जाते. पूजेनंतर भक्त आपली इच्छा बोलून गणपतीला विनंती करतात, आणि यामुळे एक प्रकारची संकल्पपूर्ती होते.

संकल्प पूर्ती मंदिर म्हणून ख्याती: या मंदिराला ‘वरद देणारे’ किंवा ‘इच्छा पूर्ण करणारे’ मंदिर म्हणून मान्यता आहे. पंढरपूरच्या व्रतांप्रमाणे, महाडच्या श्री वरदविनायक मंदिरात भक्त मोठ्या श्रद्धेने पूजा करतात. त्यामुळे, या मंदिराच्या दर्शनाने भक्तांना अनेक समस्यांचा सामना करण्याची आणि त्यांचा निवारण करण्याची शक्ती मिळते.

मंदिराची विशेष पूजा | आशीर्वादाचे महत्त्व

• मंगळावारी पूजा: गणेशाच्या आवाहनासाठी विशेष दिन.
• संकष्टी चतुर्थी: हजारो भक्त दर्शनासाठी येतात.
• प्रसाद: मोदक, लाडू आणि फुले अर्पण करतात

📜 पौराणिक कथा

श्री वरदविनायक मंदिराची मूर्ती स्वयंभू आहे,

आणि याच्या प्रकट होण्याची एक पौराणिक कथा आहे. एका महात्म्याच्या ध्यानमग्नतेत गणेशाची मूर्ती या स्थळी प्रकटली होती, ज्यामुळे ती ‘स्वयंभू’ मानली गेली. याच ठिकाणी गणेशाने त्याच्या भक्तांच्या सर्व इच्छांची पूर्तता करण्याचे वचन दिले होते, त्यामुळे या स्थानाला ‘वरदविनायक’ (आशीर्वाद देणारा गणेश) म्हणून ओळखले जाते.

काही मान्यता आहेत की श्री वरदविनायक मूर्तीच्या रचनेला महादेवाचं वरदान मिळालं आहे. यामुळे ही मूर्ती विशेष महत्त्वाची मानली जाते. या मूर्तीला ‘वर’ देणारा गणेश म्हणून ओळखले जाते, ज्यामुळे भक्तांना समस्या आणि संकटांचा सामना करत असताना ही मूर्ती त्यांना शक्ती आणि आशीर्वाद देऊन मदत करते.

श्री वरदविनायक मंदिराचे इतर मंदिरांशी काही फरक आहे. या ठिकाणी असलेल्या मूर्तीचा आकार इतर गणेश मूर्तींपेक्षा थोडा वेगळा आहे, आणि याच्या दर्शनाने भक्तांना सकारात्मक ऊर्जा मिळते.

🏛️ स्थापत्यशास्त्र आणि मंदिराची रचना

श्री वरदविनायक मंदिराची स्थापत्यशास्त्र आणि रचना भारतीय पारंपारिक वास्तुकलेचे उत्कृष्ट उदाहरण आहे. मंदिराच्या स्थापत्य रचनेमध्ये गणेशाच्या विविध रूपांचे समावेश आहे, ज्यामुळे भक्त त्याच्या विविध रूपांमध्ये ध्यान करतात. हे मंदिर भारतीय स्थापत्यकलेच्या शास्त्राचा आदर्श उदाहरण म्हणून ओळखले जाते. मंदिराच्या मुख्य कक्षात स्वयंभू गणेशाची मूर्ती आहे, जी भक्तांच्या श्रद्धेला वर्धित करते.

मंदिराच्या सभामंडपामध्ये सुंदर कोरीव काम केले गेले आहे, आणि त्याचे छप्पर भारतीय कलेच्या उत्कृष्टतेचे प्रतीक आहे. तसेच, मंदिरातील स्थापत्यशास्त्रात वाचन, पूजा आणि साधना सुलभ होईल अशा प्रकारे रचनात्मकता ठरवली गेली आहे.

📚 ऐतिहासिक महत्त्व

श्री वरदविनायक मंदिराचा इतिहास अत्यंत पुरातन आणि पौराणिक आहे. या मंदिराची स्थापना कधी झाली हे स्पष्टपणे सांगणे कठीण आहे, परंतु त्याच्या इतिहासात एक गोड कथा आहे. ही कथा सांगते की या स्थळी एक साधू किंवा महात्मा ध्यान करत असताना गणेशाची मूर्ती प्रकटली. त्याच वेळी ती मूर्ती महादेवाचं वरदान प्राप्त करून विशेष महत्त्वाची ठरली.

स्थानीय समुदायाने या ठिकाणी गणेशाच्या पूजा विधींचे आयोजन केले होते, आणि ज्यामुळे या ठिकाणाचे धार्मिक महत्त्व वाढले. जसजसे वेळ गेला, तसे श्री वरदविनायक मंदिर अधिक प्रसिद्ध होऊ लागले.

📅 आस्थापना आणि पंढरपूर सोहळा

श्री वरदविनायक मंदिराचा इतिहास पंढरपूरच्या वारंवार भेटीने जोडला जातो. पंढरपूरचे व्रत असताना, त्याच धर्तीवर येथे गणेशाच्या पूजा विधींचे आयोजन करण्यात आले. महाड येथील लोक, तसेच आसपासच्या लोकांनी या ठिकाणी गणेश पूजेचा जल्लोष केला.

🛤 येथे कसे पोहोचावे?

पुणे आणि मुंबई येथून महाड पर्यंत पोहोचण्यासाठी विविध मार्ग आहेत. महाड येथील मुख्य रस्ता, एसटी बस सेवा, आणि खाजगी वाहनांचा वापर करून आपल्याला श्री वरदविनायक मंदिर सहज पोहोचता येते. महाड स्थानिक रेल्वे स्टेशन खोपोली आणि कर्जत यांच्यावरून रस्त्याने येण्यासाठी वाहतूक सोयीस्कर आहे.

पुणेहून अंतर: सुमारे 65 किमी

मुंबईहून अंतर: सुमारे 80 किमी

नजीकचे रेल्वे स्टेशन: खोपोली किंवा कर्जत

🏨 सुविधा आणि निवास व्यवस्था

श्री वरदविनायक मंदिर परिसर स्वच्छ आणि शांततादायक आहे. मंदिर परिसरात भक्तांसाठी विविध सुविधा उपलब्ध आहेत. येथे प्रसादालय, पिण्याचे पाणी, आणि बागा देखील उपलब्ध आहेत. निवासाची सुविधा मंदिराजवळ लहान लॉज किंवा धर्मशाळांमध्ये उपलब्ध आहे.

🌿 मंदिराच्या आसपासची निसर्गरम्य सुंदरता

श्री वरदविनायक मंदिराच्या आसपास असलेल्या निसर्गाच्या दृश्यात एक वेगळीच आकर्षकता आहे. महाड शहराच्या कुंडलिक्या, गिरणी आणि पिऊळ्या या क्षेत्राच्या नैसर्गिक सौंदर्याने, श्रद्धालूंना एक अद्वितीय अनुभव मिळतो. निसर्गाच्या या संयोगामुळे मंदिराला एक अत्यंत पवित्र आणि शांतिकर वातावरण प्राप्त होते.

🛍️ इतर माहिती

प्रसाद: मंदिरात प्रसादाची दुकाने उपलब्ध आहेत.

पार्किंग: मंदिर परिसरात वाहनांसाठी पार्किंगची व्यवस्था आहे.

भक्त निवास: निवासासाठी २४ खोल्या आणि २ हॉल्स उपलब्ध आहेत.

निष्कर्ष

श्री वरदविनायक मंदिर महाड हे धार्मिक, सांस्कृतिक आणि ऐतिहासिक दृष्टिकोनातून अत्यंत महत्त्वाचे ठिकाण आहे. येथे केलेली पूजा आणि संकल्पपूर्ती भक्तांना मानसिक आणि आध्यात्मिक शांती प्रदान करते.

---

❓ वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न (FAQs):

1. श्री वरदविनायक मंदिर कोणत्या जिल्ह्यात आहे?

रायगड जिल्ह्यातील महाड येथे हे मंदिर स्थित आहे.

2. अष्टविनायक यात्रेतील हे कितवे स्थान आहे?

हा अष्टविनायक यात्रेतील चौथे स्थान मानला जातो (काही यात्राक्रमांनुसार तिसरे).

3. मंदिराची मूर्ती स्वयंभू का मानली जाते?

ऋषभदेव ऋषींच्या तपोभूमीत ही मूर्ती स्वतः प्रकट झाली, त्यामुळे ती स्वयंभू मानली जाते.

4. मंदिराचे प्रमुख आकर्षण काय आहे?

भक्तांना मूर्तीला स्पर्श करता येणे हे येथील विशेष आकर्षण आहे.

5. मंदिराचे वैशिष्ट्य काय आहे?

“वरदविनायक” नावाप्रमाणे हे मंदिर भक्तांच्या इच्छा पूर्ण करणारे मानले जाते.

6. मंदिराची स्थापना कधी झाली?

स्थापनेचा अचूक कालावधी माहित नसला तरी हे मंदिर अतिशय प्राचीन आहे.

7. मंदिरात कोणती विशेष पूजा केली जाते?

मंगळावारी पूजा, संकष्टी चतुर्थी आणि गणेश चतुर्थी विशेष महत्त्वाच्या आहेत.

8. मंदिराचे दर्शनीय तिकीट आहे का?

नाही, दर्शनासाठी कोणतेही तिकीट नाही.

9. मंदिराचे उघडण्याचे वेळ काय आहे?

साधारणपणे सकाळी 5:30 ते रात्री 9:00 पर्यंत मंदिर खुले असते.

10. मंदिराजवळ निवासाची सुविधा उपलब्ध आहे का?

होय, मंदिर परिसरात धर्मशाळा आणि लॉज उपलब्ध आहेत.

11. मुंबईहून महाड कसे जाऊ शकतो?

मुंबईहून एसटी बस, खाजगी वाहने किंवा खोपोली रेल्वे स्टेशनद्वारे पोहोचता येते.

12. पुण्याहून महाड किती अंतरावर आहे?

पुण्याहून महाड सुमारे 65 किलोमीटर अंतरावर आहे.

13. मंदिराजवळ पार्किंग सुविधा आहे का?

होय, मंदिराजवळ पार्किंगची सोय उपलब्ध आहे.

14. मंदिरात कोणता प्रसाद दिला जातो?

मोदक, लाडू आणि फळे हे मुख्य प्रसाद दिले जातात.

15. मंदिराच्या आसपासची प्रमुख पर्यटन स्थळे कोणती आहेत?

रायगड किल्ला, भिवपुरी धबधबा आणि कोलाड नदी ही प्रमुख पर्यटन स्थळे आहेत.

16. मंदिरात विशेष उत्सव कधी साजरा केला जातो?

गणेश चतुर्थी आणि गणेश जयंती हे विशेष उत्सव साजरे केले जातात.

17. मंदिरात फोटोग्राफी करण्यास परवानगी आहे का?

होय, परंतु मूर्तीच्या फोटो घेण्यासाठी विशेष परवानगी घेणे आवश्यक आहे.

18. मंदिरात विविध भाषा बोलणारे गाईड उपलब्ध आहेत का?

होय, मराठी, हिंदी आणि इंग्रजी भाषा बोलणारे गाईड उपलब्ध आहेत.

19. मंदिराच्या परिसरात अन्नपदार्थ मिळतात का?

होय, मंदिराजवळ प्रसादालय आणि छोटी भोजनालये उपलब्ध आहेत.

20. मंदिराच्या दर्शनासाठी सर्वोत्तम वेळ कोणता?

सकाळी 6 ते 9 आणि संध्याकाळी 5 ते 8 हा वेळ उत्तम मानला जातो.

21. मंदिरात विशेष आरती कधी केली जाते?

दररोज सकाळी आणि संध्याकाळी आरती केली जाते.

22. मंदिरात कोणत्या प्रकारची वाहतूक सुविधा उपलब्ध आहे?

मंदिरापर्यंत टॅक्सी, ऑटोरिक्षा आणि एसटी बस सेवा उपलब्ध आहे.

23. मंदिराच्या परिसरात स्वच्छता सुविधा कशा आहेत?

मंदिर परिसर स्वच्छ आणि सुव्यवस्थित आहे, शौचालये आणि पिण्याच्या पाण्याची सोय उपलब्ध आहे.

24. मंदिरात विशेष हवामानाची अटी आहेत का?

नाही, पण पावसाळ्यात जाण्यापूर्वी हवामान तपासणे चांगले.

25. मंदिरात दिवसभरात किती वेळा आरती केली जाते?

दररोज 2 वेळा (सकाळी आणि संध्याकाळी) आरती केली जाते.

26. मंदिरात विशेष धार्मिक कार्यक्रम कधी आयोजित केले जातात?

गणेश चतुर्थी, गणेश जयंती आणि संकष्टी चतुर्थीला विशेष कार्यक्रम आयोजित केले जातात.

27. मंदिरात विविध धर्माचे लोक येऊ शकतात का?

होय, सर्व धर्माचे लोक येथे येऊ शकतात.

28. मंदिराच्या परिसरात कोणते विशेष नियम पाळले जातात?

मंदिरात मोबाइल फोन बंद ठेवणे, गोंगाट न करणे आणि स्वच्छतेचे नियम पाळणे आवश्यक आहे.

29. मंदिरात विशेष सुरक्षा व्यवस्था आहे का?

होय, मंदिर परिसरात सुरक्षा कर्मचाऱ्यांची नियुक्ती केलेली आहे.

30. मंदिरात विशेष प्रार्थना सेवा उपलब्ध आहे का?

होय, भक्त विशेष प्रार्थना आणि पूजा करू शकतात.

31. मंदिराच्या परिसरात कोणती भाषा बोलली जाते?

मराठी, हिंदी आणि इंग्रजी भाषा बोलली जाते.

32. मंदिरात विशेष दान देण्याची सुविधा आहे का?

होय, भक्त दान देऊ शकतात.

33. मंदिरात विशेष मेडिकल सुविधा उपलब्ध आहे का?

होय, मंदिर परिसरात प्राथमिक आरोग्य सेवा उपलब्ध आहे.

34. मंदिरात विशेष स्थानिक उत्पादने विकली जातात का?

होय, मंदिराजवळ स्थानिक हस्तकला आणि प्रसाद विक्रीसाठी उपलब्ध आहे.

35. मंदिरात विशेष व्हीलचेअर सुविधा आहे का?

होय, अपंगांसाठी व्हीलचेअर सुविधा उपलब्ध आहे.

36. मंदिरात विशेष ऑनलाइन बुकिंग सुविधा आहे का?

नाही, सध्या ऑनलाइन बुकिंग सुविधा उपलब्ध नाही.

37. मंदिरात विशेष गर्दीच्या दिवशी काय करावे?

गर्दीच्या दिवशी लवकर दर्शनासाठी येणे चांगले.

38. मंदिरात विशेष पार्किंग शुल्क आहे का?

होय, पार्किंगसाठी एक छोटे शुल्क आकारले जाते.

39. मंदिरात विशेष फोटो सेशनसाठी परवानगी आहे का?

होय, परंतु प्रशासनाकडून परवानगी घेणे आवश्यक आहे.

40. मंदिरात विशेष स्थानिक गाइड बुक करता येतात का?

होय, स्थानिक गाइड बुक करता येतात.